Lagun bat hil zen atzo iluntzean Irunen (Gipuzkoa), trenak harrapatuta. 24 urteko gizonezko bat zen. Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailak azaldu duenez, 21:25etan gertatu zen istripua, Renferen Bentak geltokitik 800 metrora. Bertan hil zen gaztea. Ertzaintzak ikerketa zabaldu du gertatutakoa argitzeko. Tren zerbitzua eten egin zuten gauerdira arte.

Things That Are (Said) and Things That Are Not: A brief look at the ideological context of the Basque language —(Esanak) direnak eta ez direnak: begirada labur bat euskararen testuinguru ideologikoari— liburua idatzi du Naroa Anabitartek (1979, Tolosa, Gipuzkoa), eta Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketen Zentroak (AEB Ameriketako Estatu Batuak) argitaratu berri du. Zientzia hitza esaten denean burura datorren mundu horretan trebatua da: biokimikaria da, eta alzheimerraren inguruan egin zuen, esaterako, doktore tesia. Gizarte psikologiaren arloan ari da orain, eta mundu bien arteko loturaren garrantzia argi du. «Hasieran, tesian-eta, maila molekularrean aztertzen nuen oroimenaren prozesua». Antropologia soziala ikasi zuen gero. «Gai berari ikuspegi ezberdinetatik begiratuta, ikusi nuen beste dimentsio bat hartzen zuela». Euskararen inguruko jarreretan eta ikuskeretan eragina duten aldagai sozialei erreparatu nahi izan die liburuan, kezka «pertsonal» batek ere bultzatuta. Nolabait ere, garunari begiratzeko bi modu dira? Bat barrura begirakoa, eta bestea kanpoan gertatzen denak barruan duen eraginari begirakoa? Bai. Azkenean, garuna ulertzeko korronte ezberdinak badira. Perspektiba asko aurki daitezke, eta bakoitza bere ñabardurak ditu. Korronteetako batek dio gaitasun kognitiboak ezin direla ulertu testuinguru sozialik gabe. Nik bat egiten dut korronte horrekin. Hari horretatik tiraka osatu duzu, hain zuzen ere, liburu hau. Euskararen inguruan esaten direnak aipatu dituzu liburuaren izenburuan, eta esaten ez direnak. Zer ez da ba esaten? Testuinguru ideologikoa aztertzea ez da gauza erraza, detektatzea zer patroi dauden diskurtsiboki-eta. Norbanako moduan, ikasi egiten dugu une bakoitzean zer esan daitekeen, zer ez: zein hitz esatea den egokia, zer testuingurutan. Ariketa hori etengabe egiten dugu, eta, norbanakoa ez dudanez testuingurutik kanpo ulertzen, hor detekta daitezke patroi batzuk zeintzuetan isiltzera egin den: momentu jakin batean ez dira erabiltzen kontzeptu batzuk, edo lotura batzuk. Hor, adibidez, horiek denak ulertze aldera, lan handia egin izan da arrazismoaren arloan, edo sexismoarenean. Euskarekin ere, edota oro har kulturarteko harremanak ulertzeko moduan, horrelako mekanismoak badira. Eta hor bilakaera batzuk ikusi ditut: hizkuntza herriari lotuta ulertzeari utzi, eta banaketa diskurtsibo bat gertatzen ari da. Hori lotuta dago, esaterako, indibidualismoaren ideiarekin… «Bilakaera batzuk ikusi ditut: hizkuntza herriari lotuta ulertzeari utzi, eta banaketa diskurtsibo bat gertatzen ari da» Horrek ere eragina du hizkuntza hautu bat edo bestea egiteko ustez atzean dauden motiboekin? Erruz esaten da egun, esate baterako, gazteek euskara ikasi arren, ez dutela erabiltzen, motibazioa ere falta dutela. Baina hizkuntza hautuaren atzean aldagai asko daude… Hain zuzen ere. Beste elementu batzuk ere aztertu behar dira. Erabilera ez dago bakarrik lotuta norbanakoen motibazioarekin. Txepetxek [Jose Maria Sanchez Carrion hizkuntzalari eta soziolinguista] motibazioaren, erabileraren eta ezagutzaren arteko lotura aipatu zuen; ideia hori asko erabili da euskalgintzan, eta ondo iruditzen zait, baina testuinguruan. Txepetxek berak ere aipatu zuen testuingurua. Baina horri igual ez zaio hainbeste enfasi jarri; gehiago izan da motibatzea, erakargarri egitea, baina agian aldaketa egiturazkoetan ere pentsatu behar dugu. Hizkuntzaren inguruko jarrerei adi erreparatzen zaie euskararen inguruko inkestak-eta ateratzen direnean. Testuinguruak ere eragin handia du hor… Gure prozesu kognitiboak dinamismo batean sortzen dira, testuinguruko ideiekin elkarrizketan, nolabait ere. Eta jarrerena, bai, guztiz lotuta dago horrekin. Eta nik aztertuko nuke jarreren gaia testuinguru ideologikoan kokatuta, eta ez hainbeste norbanakoen jarreren batura moduan, eta aztertuko nuke, gainera, kualitatiboki: batzuetan egiten dugu kuantifikatu, baina gaiak behar du begirada kualitatibo bat ere, nabarmen. Ez dut esaten kuantitatiboa den horrek ez digunik balio, baina gaiak behar du alde kualitatiboa ere. Esaterako, denda batera bazoaz, eta hitz egiten badizute espainolez, edo frantsesez, zuk izan ditzakezu aukera ezberdinak horri erantzuteko, eta aukera berdin baten atzean argudio eta kontraargudio ezberdinak egon daitezke. Alegia, pertsona pasa daiteke akaso hizkuntza dominantera, baina jokabide horren atzean argudio eta kontraargudio oso ezberdinak egon daitezke. Horregatik esaten du ñabardurak behar direla. Nik uste dut Iñaki Iurrebaso soziolinguistak ere, neurri batean, bere doktore tesian horra begiratu duela esan dituen gauzekin: agerian daude datuak, interesgarriak dira, beharrezkoak, baina beste buelta bat ere eman dio: ñabardura gehiago sartu ditu. Horrek pista handiak ematen ditu. «Bada konplexu moduko bat; izan ere, barneratua dugu nazionalismoaren konnotazio negatiboa». Diskurtsoetan zer gertatzen ari den ulertze aldera, aztertu duzu 80ko hamarraldian bertsolaritza txapelketa nagusietan zer gai jartzen ziren bertsotarako, eta zer eboluzio izan den ordutik. Herriaren eta hizkuntzaren arteko dibortzioa hor, esaterako, agertu zaizu? Ageriko diskurtsoan, bai. Horrek ez du esan nahi inplizituki oraindik ez denik existitzen. Horregatik, horrek ere behar du lan handiagoa interpretatzeko zer gertatzen ari den. Nolabait ere, nik lotura egin dut gure testuinguruarekin; gurea kontsolidatu gabeko nazio bat da, eta horrek behartzen gaitu diskurtso esplizitu bat edukitzera, kontziente izatera ideia horietaz. Michael Billing-en Banal Nationalism (Theory, Culture and Society) lan ezagunari erreferentzia eginez, berak aipatzen du nazionalismo gogorrenak, indar handiena dutenak, oharkabean pasatzen direnak direla, oso natural, egia bihurtu direlako. Gure kasuan, ordea, nazionalista izanda, gure indar harremanen posizio horrek ekartzen du kontzientzia izatea, eta bada konplexu moduko bat: izan ere, barneratua dugu nazionalismoaren konnotazio negatiboa. Beraz, hizkuntzaren eta kulturaren aldeko aldarriak egiten dira, baina beste dimentsio horrekin ez da lotura espliziturik egiten… Nazioaren dimentsioaz ari zara… Zertan aldatu da, bada, hamarraldiotan gaia aurkezteko era? Herriaren gaia ateratzen da, baina modua ez da bera. Indibidualismoarekin lotutako ideiak, subjektibotasunenak, berriz, asko gailendu dira: modu horretan ekartzen da gaia.

Glen Ellis Friedman (1962) argazkilari estatubatuarrak 1980ko hamarkadako hastapenetan hardcore musika estiloaren oinarriak eraiki zituen eta korporazio handien kontrako jarrera agertu zuen Washington DC hiriburuko Minor Threat taldeari buruzko argazki-liburua plazaratu du: Just a Minor Threat: The Minor Threat Photographs of Glen E. Friedman (Akashic / Burning Flags, 2023). Friedmanek bere artxiboetan arakatu du ibilbide labur bezain itzal handiko musika talde horren ondarea berpizteko asmoz. Irudi asko oso ezagunak dira, hala nola punk-rock historiako disko azalik esanguratsuenetako bihurtu dena, Salad Days EParena, zeina zaleek hamaika aldiz aldatu duten sareetan, jatorrizko taldekideak bestelako pertsonaiekin ordezkatuz, beteak beste, The Simpson edo The Golden Girls telesailetako pertsonaiekin, baina orain arte plazaratu ez diren argazkiak ere badira. «Argazkilari edo, sinpleki, dokumentalista deitzeak ez du hemen jasotakoa barne hartzen. Testiguaren eta parte-hartzailearen arteko marra ez dago soilik lausotua, kiskalita dago, ezereztuta dago», dio Zack de la Rocha Rage Against The Machine taldeko abeslariak liburuan jasotako testuan, Glen E. Friedman argazkilariaren lanaren harira. De la Rocharenak ez ezik, Minor Threatekin lotura duten hainbat musikariren hitzak ere biltzen direlako liburuan: besteak beste, Guy Picciotto (Rites of Spring, Fugazi), Ian Svenonious (The Nation Of Ulysses, The Make-Up), Jello Biafra (Dead Kennedys) eta liburuaren egilearenak ere tartean direla. Taldea eta publikoa Minor Threaten kontzertuetan ere ez zen mugarik ikus-entzuleen eta taldearen artean, hori ere lanbrotu egiten zen, lau taldekideek eta ikusleek masa humano bera osatzen baitzuten, musikarien eta publikoaren arteko bereizketa zeharo ezabatzeko. Ian Svenoniousek hala azaltzen du: «Minor Threat benetan zen jendearen taldea. Emanaldiak murgilketa bat ziren publikoarekin batera, lehenengo jotzea atsegin zuten (taldekideek), eta emankizuna bat egite bat zen, ez zen antzerkirik». Bada, igorlearen eta hartzailearen arteko alanbre birrindu horretan kokatzen zen Friedman Minor Threaten, irudiak kliskatzeko. Argazkilaria, baina, ohituta zegoen energia handiko testuinguruetan aritzera, 1970eko hamarkadan Dogtown skate eszenako patinatzaile ezagunen argazkiak egiten hasi baitzen: Tony Alva, Jay Adams… SkateBoarder aldizkariko argazkilaririk gazteena zen Friedman, eta Minor Threateko kideek haren lana ezagutzen zuten, musikazaleak izan aurretik, skatezale amorratuak baitziren. Sasoi hartako gazte estatubatuar askok nola, Friedman gazteak ez zuen gurasoengandik ikuskapen handirik jaso; guraso dibortziatuen semea izaki, bazterreko kulturetan aurkitu zuen babesa: «Patinatzailea nintzelako egin nituen skate argazki onak. Punk-rocker-a nintzelako egin nituen punk argazki onak… Bi gauza horiek bizirauten lagundu zidaten nire nerabezaroan». Harrezkeroztik, Friedmanek dozena bat argazki-liburu inguru plazaratu ditu, guztiak skate, punk-rock eta hip-hop azpikulturetako irudiekin josiak. Horietako asko ikur bilakatu dira, eta, disko azaletan ez ezik, museo eta argazki-zentroetan ere ikus daitezke; esaterako, New Yorkeko Metropolitan Museum of Art eta Washington DCko Smithsonian´s National Museum of American History-n. Erretratugile aparta ere bada. Hidrogeno bonba Friedmanek 1981ean entzun zuen lehenbizikoz Minor Threaten musika; hain zuzen ere, zortzi kantu biltzen zituen estreinako EPa. Alta, grabazioak ez zuen argazkilaria zeharo konbentzitu. Hilabete batzuk geroago plazaratutako In My Eyes EPak, baina, Friedmanen burmuina leherrarazi zuen —liburuak grabazio horretatik hartzen du izenburua—. Disko hartan jasotako kantuetan harrapatuta gelditu zen. «Sekulakoa da, ona eta melodikoa. Benetan aparta, punk-rock hau bakarra da», pentsatu zuen. Horrela erreakzionatu izana ez da batere harrigarria, Fugaziko taldekide Guy Picciottok liburuan azaldua duenez, «Minor Threatek hit-ak idazten baitzituen». Horiek horrela, Friedmanek 1982ko uztailaren 2an ikusi zuen estreinakoz zuzenean Minor Threat Kaliforniako Torrance hirian. «Hidrogeno bonba bat hirian leherraraziko balitz bezala izan zen. Kasik urtebetez izan nintzen diskoak entzuten, baina taldekideak nola azaltzen ziren agertokian eta kantuen soinua bestelako esperientzia zen, zalantzarik gabe». Fanatismo horren ondorioz, Friedman eta taldeko abeslari Ian MacKaye lagun min bilakatu ziren —adiskidetasun horrek oraindik ere badirau—, eta argazkilaria hamahiru hilabetez aritu zen musika taldearen argazkiak egiten. Guztira, 200 argazki egin zituen, sei karrete inguru, eta horietatik 140 liburuan daude: Torrance, Washington DC eta New Yorken emandako zuzenekoetan jasotako irudiak; Los Angeles hirian kontzertu ostean hartutako argazkiak, eta Jeff Nelson bateria jotzailearen etxeko portxean egindakoak —etxe hori taldearen entsegu-lokala ez ezik, taldekideek abiatutako Dischord diskoetxearen egoitza ere bada, eta hori dela-eta du Dischord House izena—. Argazki guztiak zuri-beltzean dira, sasoi hartako koloretako argitalpenek ez zutelako punk-rockean interesik. Argazkilaria hamahiru hilabetez aritu zen musika taldearen argazkiak egiten. Guztira, 200 argazki egin zituen, eta horietatik 140 liburuan daude. Hartara, liburuak taldearen historia biltzen duen ibilbide bisuala osatzen du, gaur arte ikusi ez diren hainbat irudi tarteko. Alec MacKaye musikariak (Faith, Hammered Hulls) hala azaldu du liburuan zer sentsazio piztu zuten: «Batzuetan, garai honetako argazki hauek ikustean, jendeak zera esaten du, ‘denbora makina bat izango banu’. Kontua da honelako argazkiak dituzunean, ez duzula denbora-makina bat asmatzeko beharrizanik, atari egokiak baitira. Begira itzazu, eta bertan zaude». Identitate grafikoa Minor Threat mezu, soinu, estilo eta identitate grafiko propioarekin eratu zen, 1980ko hondarretan. Gerora hardcore gisa ezagutu zen estiloaren zutabeak zizelkatzeaz gain, ezberdintasun nabarmenak ere ezarri zituen aurreko punk-rock izar zaharrengandik aldentzeko asmoz. Skate estetikaz jantziak ziren taldekideak, gazteak izaki, ikus-entzuleak nola; eta doinuak, melodia ugariz josiak, abiadura handiko erritmoen gainean nahaspilatu arren. Horretaz gainera, Do It Yourself (Egin ezazu zuk zeuk) filosofiaren ikur bihurtu zen DCko laukotea. Bereizteko beharrizan hori taldearen diseinu-lanetan ere nabarmena zen; Jeff Nelson bateria jotzailea arduratzen zen diseinuaz. In My Eyes lehen EParen grafismoa taldearen ezagunenetarikoa da: Ian MaCKayeren anaia Alec ageri da espaloian eserita, ustez, zeharo hordirik, taldeak alkoholarekiko eta drogekiko agertu zuen jarrera kritikoaren adierazle. Bada, Nike konpainia handiak irudi hori erabili zuen Major Threat izeneko skate-bira sustatzeko, 2005ean. Enpresaren amarruan Nike zapatilekin ageri da Alec, jatorrizkoan janzten zituen botak ordezkatuta. Nikek komunikatu bat igorri zuen barkamena eskatzeko, eta promozio-elementu guztiak suntsituko zituela agindu zuen. Azal horren itzal bera edo handiagoa du taldea behin bananduta argitaratu zen Salad Days agur-grabazioko argazki nagusiak, zeina Glen E. Friedmanek egin zuen, eta punk-rock ikonografiaren lanik garrantzitsuenetariko bat bilakatu den: taldekideak bandaren eta Dischord zigiluaren egoitza zen etxearen lorioan ageri dira, lasai, punk-rockari lotzen zaion estetika oldarkorrarekin batere zerikusirik ez duen jarrera erakusten dutela. Friedmanek ematen du azalpena: «Liburuan saio horretako argazki guztiak argitaratu ditut, baina, nire ustez, hori [azalekoa] perfektua da, ondo konposatuta dago, izaera aproposa du. (…) AEBetako Gotikoa punk-rockera ekartzen ahalegintzen ari nintzen, nagusiki».

Nazioarteko Justizia Auzitegiak Israeli laguntza humanitarioa Gazara iristea ahalbidetzeko erabakiak hartzeko eskaera egin eta biharamunean heldu da kolpea: AEB Amerikako Estatu Batuek, Kanadak, Italiak, Finlandiak, Eresuma Batuak, Herbehereak eta Australiak UNRWA finantzatzeari utziko diote. Nazioarteko Justizia Auzitegia bezala, UNRWA NBE Nazio Batuen Erakundearen organoa da; Palestinar Iheslarientzako Laguntza eta Lan Bulegoa, hain zuzen. Bulegoa diruz laguntzeari utziko diote, hainbat kidek Hamasekin harremana dutela salatu baitute azken egunetan. Hamasek gezurtatu egin du salaketa. Iazko urriaren 7an Hamasek Israelen aurka egindako erasoan parte hartu izana leporatzen die Israelek UNRWAko hamabi kideri. NBEren lan bulegoak atzo izan zuen informazio horren berri, eta langile horiei kontratua deuseztatu zien. Gainera, plazaratu dute barne ikerketa bat hasi dutela «egia ahal bezain laster» ezagutarazteko. Palestinako barne iheslariei laguntza ematea da UNRWAren zeregin nagusia Gazan; hau da, biztanleriaren %85 laguntzen du —1.900.000 lagun inguru—. UNRWA, halere, ez da Israelen salaketen jomuga izan den NBEren organo bakarra. Izan ere, OME Osasunaren Mundu Erakundeko langileei ere gauza bera leporatu die. Harrabotsa eragin du, ordea, Israelen informazioak. AEBak eta Kanada izan dira aurrenekoak UNRWAren aurka egiten, gaur goizean. Kanadak erabakia hartu du NBEren organoari ematen dion laguntza gehigarria ukatzeko. Penny Wong Australiako Atzerri ministroak, bestalde, esan du finantzaketa «behin-behinean» etengo dutela, UNRWAren «bat-bateko erantzuna» eta haren lana txalotu dituen arren. Australiak, duela egun gutxi, diru laguntza handitu zien Palestinan laguntza humanitarioa ematen duten erakundeei: guztira 21,5 milioi dolar. Horietatik sei UNRWArentzat ziren, baina, gobernuaren erabakiarekin, bertan behera gelditu dira. 174 Hildakoak azken 24 orduetan Nazioarteko Justizia Auzitegiak Israel Gazan egiten ari dena genozidio bat ote den ikertzeko «nahikoa ebidentzia juridiko» daudela ebatzi eta hurrengo 24 orduetan, hamazortzi eraso egin ditu Tel Avivek, Palestinako iturrien arabera. Europan pausoa eman dutenak Herbehereak, Erresuma Batua, Italia eta Finlandia izan dira. Antonio Tajani Italiako Atzerri ministroak argudio berak baliatu ditu UNRWAri diru laguntza ukatzeko. Are gehiago, Tajanik gaitzetsi egin ditu edonork Hamasekin izan ditzakeen loturak, argudiatuta «Hamas Gestapo [Alemania naziko polizia sekretua] berria» dela: «Antisemitismoa eta Hamas SS berriak dira, Gestapo berria, era zientifikoan aritzen baitira juduaren ehizan». Giorgia Meloniren gobernuko kideak gaur esan ditu hitz horiek, Holokaustoa Oroitzeko Nazioarteko Egunean alegia, Milanen. Norvegiak, bestalde, bere finantzaketari eutsiko diola plazaratu du. Erantzuna azkar heldu da Palestinatik. Hamasek hasieratik ezeztatu du harremanik dagoela beraren eta NBEko langileen artean. Hamasen iritziz, Israelen «xantaien pean» hartu dute erabakia herrialdeek, eta Israelek Gazatik kaleratu nahi ditu UNRWA eta OME, «palestinarrek gaur egun dituzten bizitzeko bide bakarrak eten» nahi dituelako. Palestinako Aginte Nazionalak deitoratu egin du zazpi herrialdeek URNWAri finantzaketa kendu izana. Aginte Nazionala da Palestinako gobernutzat diharduena nazioarteko aferei dagokienez —Zisjordanian dute boterea soilik, baina herrialde gehienek ez dute onartzen Hamasen Gazako Gobernua—, eta haren Atzerri Ministerioak NBEren ikerketa amaitu aurretik finantzaketa kendu izana aurpegiratu die nazioarteko gobernuei. Hori dela eta, gobernuei finantzaketa berrezartzea galdetu die, «nazioarteko legeak hala adierazten baitu». UNRWArik gabeko etorkizuna NBEren organo hori Gazan gerra hasi zenetik mantentzen diren erakunderik handienetan bigarrena da, Gazako Gobernuaren atzetik. 30.000 langile ditu guztira. AEBek laguntza kentzea erabaki duten egunean bertan aitortu dute UNRWAk Gazan egiten duena «ezinbesteko lana» dela, palestinarrei laguntza humanitarioa ematen baitie. Are gehiago, Washingtonek iritzi dio UNRWAren lanak «bizitzak salbatu» dituela. Israelek, baina, ez du begi onez ikusten NBEren lana. Israel Katz Atzerri ministroak esan du UNRWAk «bakea oztopatzen» duela, «Hamasen adar zibiltzat» diharduelako Gazan. Tedros Adhanom Ghebreysus OMEko zuzendariak bere erakundearen eta URNWAren aurkako «akusazio faltsuak» zabaltzeari uzteko eskatu die nazioarteko eragileei: «Oso kaltegarriak dira euren bizia arriskatzen duten gure Gazako langileentzat». Tel Avivek, baina, ez du atzera egiten NBEn aurkako oldarraldian. Katzek esan du URNWAk ezin duela parte hartu Gazaren etorkizunean, eta gaineratu du erakunde hark «bere ekintzengatik ordaindu behar duela». Hamasen parte eta bakearen oztopo direla esateaz gain, Katzek esan du «errefuxiatuen afera indartzen» duela URNWAk. Bide beretik, Israelgo Atzerri ministroak aurreratu du «pertsonalki» lan egingo duela UNRWAk eta haren langileek zerrendaren etorkizuneko funtzionamenduan zereginik ez izateko politiken alde.

Ertzaintzak gizon bat atxilotu du Zarautzen, neska adingabe bati sexu eraso bat egitea leporatuta. Eusko Jaurlaritzako Segurtasun Sailak jakinarazi duenez, ostegunean gertatu zen erasoa, eta ostegunean bertan hartu zuten atxilo gizona; atzo eraman zuten epailearen aurrera. Zarauzko Udalak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak erasoa gaitzetsi dute ohar bidez, eta babesa agertu diote biktimari. Udalak adierazi du ez duela onartuko «emakumeen giza eskubideen inolako urraketarik», eta berretsi du bortizkeria matxista «egiturazko arazo bat» dela, «emakumeen gaineko kontrola eta nagusitasuna betikotzea helburu» duena. Hala, erakundeak elkarretaratze isil bat egin du gaur eguerdian, eta dozenaka herritarrek hartu dute parte; bertan izan dira, besteak beste, Xabier Txurruka Zarauzko alkatea, Nerea Isasi Gipuzkoako Berdintasun zuzendaria eta Miren Elgarrezta Emakundeko zuzendaria. Zarauzko Bilgune Feminista eta Morroxka taldeek, berriz, mobilizazio gehiago antolatu dituzte datozen egunetarako: bihar minutu bateko eserialdia egingo dute hondartzako futbol partidak hasi aurretik; eta etzi, astelehenarekin, manifestazioa egingo dute, 18:30ean, Udaletxeko plazatik abiatuta. Eragile feministek ohartarazi dute neska gazteek indarkeria handia jasaten dutela jai giroan eta sare sozialetan. Gainera, bortizkeriaren aurkako erantzun puntualez harago, ezinbestekotzat jo dute «erantzun soziala artikulatzea eta modu iraunkorrean lantzea», eta, ildo horretan, «sexu heziketa integral baterako baliabideak» eskatu dituzte.

Realak berdindu egin du Rayoren aurka, defentsak gailendu diren partida astun batean. Txuri-urdinak ez dira eroso sentitu erasoan, eta Sadiqek eta Silvak osatu duten aurrealdeak ez du etekinik eman. Freskotasun falta igarri zaio taldeari, Espainiako Kopako lehiatik nekaturik iritsita. Okerrena lesioak izan dira: Zakharyanek herrenka utzi du zelaia lehen zatian, eta Le Normandek aldaketa eskatu behar izan du partida amaieran, leher eginda. Adierazgarria izan da Imanol Alguacilek hasieratik ezarri dituen berritasun guztiak. Bost defentsako sistemara itzuli da, Javi Galan fitxatu berriak debuta egin du, eta entrenatzaileak Sadiq eta Andre Silva jarri ditu aurrelari, zeinak orain arte elkarrekin jokatu gabeak baitziren. Alde batetik ulergarria, jakinda Donostiako taldeak partida ugari jokatu dituela azkenaldian. Baina aldaketa asko egiten direnean, bada ondorio erraz bat: probak behar bezala ez funtzionatzea. Reala bere jokoa inposatzeko ideiarekin irten da zelaira, baina ondo landutako Rayo bat topatu du aurrean, erraztasunik eman ez diona. Lehen ordu laurdenean, garrantzi oso gutxiko ekintzak izan dira, eta bi taldeek partida lantzen jarraitu dute sariaren bila. Baina minutuak pasatu, eta gidoia ez da batere aldatu: norgehiagoka oso trinkoa Anoetan. Hori gutxi ez, eta horrela zirela eskatu behar izan du Zakharyanek aldaketa, min hartuta. Realaren erasoren bat edo beste iritsi da; argiena, Zubimendiren azkena, gutxigatik ez baitu partida ireki atsedenaldiaren atarian. Baina eskua sartu du Dimitrievskik sare gainetik bidaltzeko, eta dena erabakitzeke utzi du bigarren zatirako. Bigarren zatia ere geldo hasi da, eta ez da askorik animatu hogei minutu igarota. Turrientes saiatu da, ederki egiten dituen jaurtiketa horietako batekin, baina berriro Dimitrievskik gelditu du. Rayo ere ez da atzean geratu, eta, pixkanaka, Remiroren atera gerturatzen hasi da. Lejeunek egin du lehen ahalegina, kanpora joan den jaurtiketa batekin. 48. minutuan, Aitor Zabaletaren oroimenezko kantuak entzun dira bisitarien harmailatik. «25 urte zurekin» jartzen zuen pankarta bat zabaldu dute Rayoko zaleek, eta etxeko zaleei txaloz erantzun diete bisitariek. Ordezkoek ere ez diote askorik eman taldeari, eta azken minutuetan Realak ez ditu izan ohiko erasoak. Sei minutuko luzapena eman du epaileak, eta behin besterik ez da iritsi Madrilgo taldearen atera. Oyarzabalek izan du aukera, baina jokoz kanpo zegoela adierazi du marrazainak. Rayok ez du jaurtiketa bat bera ere egin Remiroren zutoinen artean partida osoan, eta aski izan du defentsa lanak ondo egitearekin Anoetatik puntu batekin ateratzeko.

Urratsez urrats egiten da bidea, eta Alaves sendo ari da mailari eusteko helburua lortzeko bidean. Gaur, distirarik gabeko norgehiagoko batean, 0-3 hartu du mendean Almeria. 26 puntu ditu orain, eta jardunaldiko beste emaitza guztien zain, 11 puntura aldendu ditu jaisteko postuak. Luis Garcia Plazaren taldeak hirugarren garaipena eskuratu du erreskadan, Cadizen eta Sevillaren kontra lortutakoen ostean, eta horri esker sailkapenaren erdialdean dago. BI izan dira partidako protagonistak: Samu Omorodion aurrelaria, eta Antonio Sivera atezaina. Lehenak bi gol egin ditu, eta arabarren bigarrena ekarri duena penaltia ere hari egin diote. Siverak, berriz, lauzpabost gelditu on egin ditu, eta Almeria partidan ez sartzea lortu du. Luis Garcia Plazak esana zuen ez zela neurketa erraza izango. Almeriak ez du partidarik irabazi txapelketa osoan, eta azken postuan dago. Baina Gaizka Garitanok hartu duenetik hobera egin du. Gai izan da, besteak beste, Girona, Atletico Madril eta Real Madril estu hartzeko. Partida hasieran etxekoak hobeto aritu dira. Baina 11. minutuan gola sartu du Alavesek. Almeriak korner bat atera du, eta Siveraren aldaratzea bat baliatu dute Carlos Vicentek eta Omorodionek kontraeraso bikain bat egiteko. Neguko merkatuan fitxatu dute Vicente, eta jada finkatu da Garcia Plazaren hamaikakoan. Hark pase bikaina eman dio aurrelariari, eta ederki biribildu du jokaldia Omoriodonek. Alavesek nahi zuen tokian zuen partida. Plana argia zen: atzean sendo egon, Almeriari baloi jabetza utzi, eta kontraerasoan min egitea Omorodionen abiadura baliatuz. Etxeko taldeak hiruzpalau aukera eduki ditu partida berdintzeko. Baina kasu batzuetan Sivera azaldu da, eta beste batzuetan Embarbak, Lopyk, Arribasek eta enparauek ez dute asmatu. Alavesek ere izan du abagune bat errenta handitzeko. Baina baloia atzean geratu zaio Omorodioni, eta kanpora joan zaio errematea. Lehen zatia 0-1 amaitu da. Gidoi berbera Bigarren zatian hobeto hasi da Alaves, baina Alemeriak bi aukera garbi izan ditu berdintzeko. Berriro ere, Sivera agertu da. Lehenik Pubilen erretame batean ondo atera du eskua, eta segidan ondo aldendu du baloia. 52. minutuan iritsi da Alavesen bigarren gola. Siverak hasi du jokaldia sake on batekin. Omorodioni ailegatu zaio, eta Almeriako bi atzelari ez dira gai izan hari aurre egiteko. Maximiano atezainari izkin egin, eta hark penaltia egin dio. Aurrelariak jaurti nahi izan du penaltia, baina Luis Rioja kapitaina da horren ardura duena zelaian dagoenean. Ez du huts egin. Almeriak izan du jabetza hortik aurrera, baina arabarrak ondo egon dira jarrita berdegunean, eta ondo eutsi diote abantailari. Arazoren bat izan dutenean Siverak salbatu ditu. Melerori eta Robertoneri, adibidez, baloi onak atera dizkie. Eta 88. minutuan Alavesek hirugarrena sartu du. Arean jaso du baloia Omorodionek, eta ezkerkada bikain batetik Maximiano gainditu du. Partida amaieran pozik zegoen: «Bagenekien hiru partida hauek garrantzitsuak zirela, aurkari zuzenen kontra zirelako. Talde moduan jokatu dugu, eta irabaztea lortu dugu. Oso pozik gaude, bolada onean gaudelako, ondo jokatzen ari garelako, eta batez ere irabazten».

Behargin bat hil da Pasaiako Portuan izandako lan-istripu batean

Jose Javier Esparzak ez du UPNren presidente izaten jarraituko. Hala iragarri du gaur alderdiaren Kontseilu Politikoan.Zortzi urte baino gehiago daramatza alderdiaren buruzagitzan, eta ziklo aldaketa beharrezkoa dela iritzita, alderdiaren buruzagitza utziko du apirilaren 28an egingo duten kongresuaren ondoren. «Uste dut UPNrentzat onena lidergo berri bat dela; Nafarroako lehen alderdia zuzentzeko ardura hartuko duen talde berri bat», azpimarratu du. Berak ez ezik, egungo zuzendaritzako kideak ere ez dute karguan errepikatuko. Esparzak adierazi du «ongi hausnartutako» erabakia dela, eta alderdiari «on» egingo diona. «Zortzi urte egingo nituela esan nuen; ez da erraza beti koherente izatea, baina oraingoan izango naiz», azpimarratu du. «UPN da lehentasuna». Izan ere, aitortu du garai «oso konplexuak» direla Nafarroako politikagintzan, bereziki UPNrentzat, Iruñeko Udaleko zentsura mozioaren ondoren. Adierazi du, dena den, alderdiak «erronka handiak» dituela aurretik, eta «lanean jarraitzeko» unea dela. «UPNk pazientzia izaten ikasi behar du; ez du presarik edo premiarik izan behar. Zorionez, ezer ez da betiko, eta sozialismoa ere ez». Eta bide horretan lan egingo duela aurreratu du, ez baitu politikagintza utziko. Parlamentari izaten jarraituko duela iragarri du. «Ez dut ihes egingo; politikan modu aktiboan jarraituko dut lanean», esan du Esparzak. «Ezerk ez nau zoriontsuago egingo UPN berriz Nafarroako Gobernuak ikusteak baino». Haren ordezkoa nor izango den da orain galdera. Iruñeko alkatetza galdu ondoren, indarra hartzen hasi da Cristina Ibarrolaren izena, esaterako. Ildo horretan, Esparzak adierazi du ez dagokiola alderdiaren kontsentsua duen hautagaia topatzea; aitzitik, ardura afiliatuena dela gogorarazi du. «Nik ez dut inor aukeratuko. UPN afiliatuena da, eta nik beste batek bezala, pentsatzen dudana esango dut», azpimarratu du. Batasuna eta leialtasuna aldarrikatu ditu Esparzak, nolanahi ere. Aginterik ez, eta bi krisi Esparza 2015ean iritsi zen UPNren presidentetzara; Yolanda Barcina ordezkatu zuen orduan, eta orduz gero, hiru alditan izan da Nafarroako Gobernuko presidentegai. Hauteskundeak hirutan irabazi arren ez du agintera iristea lortu behin ere. Irailean jada iragarri zuen ez zuela UPNren zerrendaburu gisa errepikatuko 2027ko bozetan, baina ez zuen ezertxo ere adierazi alderdiko karguari buruz. Haren agintaldian une zailak bizi izan ditu UPNk. Alderdian barne gatazka bat piztu zitzaion 2022an, Carlos Garcia Adanero eta Sergio Sayas diputatuek alderdiaren esanei entzungor egin eta Espainiako lan erreforma onartzearen kontrako bozkatu zutenean. Erabakiak krisia eragin zuen UPNren barnean, eta azkenean bi diputatuak alderditik kanporatu zituzten. Bigarren krisia iragan abenduan izan zuen, Joseba Asiron Iruñeko alkate egin zuen zentsura mozioaren ondoren. Bereziki mingarria izan zen hura UPNrentzat.

Frantziako Gobernuak «iragarpenak» egitea nahi zuten laborariek. «Maitasun deklarazioa» egin eta «maitasunaren frogak» eman dizkie Gabriel Attal Frantziako Lehen ministroak. «Erabaki dugu ororen gainetik jartzea laborantza», adierazi du Okzitania hegoaldeko etxalde batera egin duen komunikazio bisitan. Laborarien egoerari aurre egiteko neurriak iragarri ditu: erran du «orain» hartuko dituztela, «berehala». Hainbat prozedura eta arau arinduko dituzte, diru laguntzen ordainketa bizkortuko dute, gasolio profesionalaren prezioa ez dute emendatuko, eta Mercosur nazioarteko itunaren kontra eginen dute Europako Batasunean. Frantziako hedabideetan egin dituzten lehen adierazpenetan, laborari sindikatuetako ordezkariek erran dute «lauso» gelditu dela. Baionan, oraingoz autopistan segituko dutela jakinarazi du Iban Pebet FDSEAko kideak. «Frantziako eta departamenduko kontsignen beha gara; bihar goizean ikusiko dugu zer erabaki». Neurriei buruz ez du balorazio zehatzik egin nahi izan: «pentsatzen genuen ez zuela alimaleko gauzarik erranen; ikusi behar da zer heinetaraino eramaten dituen». Laborari talde bat hiri erdira sartu da arratsean, suprefeturaraino; zirkulazioa kolapsatu dute. Protesta andana egin dute laborariek azken egunetan Frantziako Estatuan, bizi duten egoera salatzeko. Errepide ardatz nagusi batzuk blokeatu dituzte, autoritateen begirunearekin. Baionan, A63 autobidea blokeatzeari ekin zion FDSEA sindikatuak astearte goizean, eta hiru egunez egon dira bertan, segurtasun indarren inolako esku hartzerik gabe. Goiz honetan, ELB sindikatuak Baionako portuko hiru sarrerak blokeatu ditu, besteak beste Maisica zereal biltegiaren sarrera oztopatuta. Baiona hiriguneko beste eremu batzuetan ere izan dira blokeatzeak. «Elkarrizketaren beharra» azpimarratu du Frantziako Lehen ministroak. «Hori da krisi batetik ateratzeko modu bakarra. Entzun zaituztegu, mezua jaso dugu, eta ulertu zaituztegu». Lehen ministro izendatu dutenetik laborari sindikatu guziekin bildu dela azpimarratu du, eta limurtzaile jokatu du, laborarien lana laudatuz: «Ezin dira ikusi kutsatzaile gisa, ezta kabalei tratu txarrak ematen dizkieten jende gisa tratatu ere». Beharrezkotzat jo du Frantziaren «herentzia eta identitatea» gordetzea: herrialde gisara laborantzari hertsiki lotua dela adierazi, eta burujabetza aldarrikatu du: «Ez dugu besteen menpeko izan nahi elikaduraren arloan». Baieztatu du Frantziako Estatua «eredugarria» izanen dela bere gidaritzapean. «Ez naiz hor laborariei errateko nola egin behar duten lan; beren lana egiten utziko diet». Ekoizpena ere defendatu du: «Gutxiago ekoitzi behar dela erraten dutenek gezurra erraten dute». Herrialdeak funtziona dezan «gehiago» ekoitzi behar dela baieztatu du, eta azken urteetan Frantziako Gobernuak emandako laguntzak aipatu: 3,5 mila milioi euro banatu dituzte askotariko krisiei aurre egiteko. «Presioa» apaldu Neurri zehatzak baino gehiago, asmoak zerrendatu ditu Attalek. Laborarienganako «presioa» apaltzea horietarik lehena. Hala, hainbat prozedura eta arau arintzeko konpromisoa hartu du: erran du banan-banan hartuko dituela, eta denak berrikusi. Besteak beste, neurriak hartuko ditu laborariek aurrera eraman nahi dituzten proiektuen kontrako helegiteak murrizteko. Urtegien proiektuak eta etxaldeen handitzeak hartu ditu adibidetzat. Biodibertsitatearen Frantziako Erakundearen kontrolak arinduko dituztela ere erran du. Horrez gain, adierazi du osoki beteko dutela laborarien eta elikagaien sektorearen arteko merkataritza harremanen oreka hobetzea helburu zuen Egalim legea, eta kontrolak izanen direla. «Merkataritza negoziazioetan nekazaria beti ez da babestua». Erran du zigorrak ezarriko dituztela hala behar denean, eta jadanik iragarri du ondoko egunetan legea errespetatzen ez duten hiru enpresaren kontrako «zigor gogorrak» hartuko dituztela. Diru laguntzen ordainketa bizkortuko dutela ere azpimarratu du Frantziako lehen ministroak, bai osasun krisiei aurre egiteko kalte ordainena, baina larrialdietarako ordainsariena ere. Horien artean dira eritasun hemorragiko epizootikoari buru egiteko kalte ordainak. Laborariei marexal gastuen %80 ordaintzea onartua zuten orain arte; %90era igoko dute. Azkenik, Attalek iragarri du 2024rako ez dutela igoko gasolio profesionalaren prezioa. Mercosur Laborarien aldarrikapenetarik bat da Frantziako Estatuko arau berak betetzen ez dituzten nazioarteko herrialdeetatik mozkinak inportatzeari uztea. Horri ere eman dio erantzuna Gabriel Attalek, eta jakinarazi Latinoamerikako herrialdeen eta Europako Batasunaren arteko Mercosur merkatu libreko itunaren kontra bozkatuko dutela. Haatik, ez du zehaztu zer eginen duten jadanik izenpetuak diren merkatu libreko gainerako akordioekin.