Vladimir Putin Errusiako presidenteak adierazi duenez, Europa «eragozpen bat» izaten ari da AEB Ameriketako Estatu Batuak Ukrainan bakea eskuratzeko egiten ari diren prozesuan. Azkeneko bi asteotan, egun batean bai eta hurrengoan ere bai, Ukraina eta Errusia, nor bere aldetik, AEBekin negoziatzen ari dira. Eta testuinguru horretan, Steve Witkoff Etxe Zuriaren mandatari berezia, Donald Trump AEBetako presidentearen negoziatzailea, Putinekin batzartu da gaur, Moskun. Asteburuan Miamin (AEB) Kieven ordezkaritza batekin bildu ondoren heldu da Witkoff Errusiako hiriburura —Witkoffek Errusiara egindako bosgarren bisita izan da—, eta Jared Kushner Trumpen aholkulari eta suhia izan du alboan. Iturri ofizialak aipatuz azkeneko bi asteotan hainbat hedabidek argitaratutakoaren arabera, Witkoff izan da, Dmitrievekin batera, AEBek eta Errusiak Ukrainarako ondutako 28 puntuko plana diseinatzeaz arduratu dena. Euskal Herrian 17:00ak inguru zirela iritsi da Putin bilkurara, eta AEBetako delegazioarekin batzartu aurretik hitz egin du Errusiako presidenteak komunikabideen aurrean. Behin eta berriro errepikatu du ez dabilela Europaren aurkako gerra bat hasi nahian, baina esan du Europak «gerra hasi nahi izanez gero» horretarako «prest» dagoela. AEBekin adosten ari den bake akordioari dagokionez, Europako estatuen jarrera kritikatu du Kremlineko buruak, eta esan du haien eskaerak «onartezinak» direla. Orain arte, bakea lortzeko Europako herrialdeek egindako proposamenak baztertu egin ditu Putinek, baina gaur ez dio eragozpenik jarri horiek negoziazioetan parte hartzeari. Hori bai, Europako herrialdeak «sortu den egoera berritik» abiatzen badira. 92 Kurskeko zenbat herritatik kendu dituen minak Errusiak. Errusiako Kursk eskualdeko gobernadore Alekandr Jinxteinek gaur bideo baten bidez jakinarazi duenez, eskualde hartako 92 herritatik minak kendu dituzte; «guztira, 2,7 milioi lehergai». Kontuan hartu behar da Ukrainak eskualde mugakide hori okupatu zuela iazko abuztuan, eta sei hilabetez kontrolatu zuela. Azken bi asteetan filtratu den 28 puntuko plana, Putinen hitzetan, gatazkaren irtenbiderako oinarri bat da; are, Kremlineko buruaren iritziz, abuztuaren 15ean Alaskan (AEB) Trumpekin egindako bileran adostutakoa jasotzen du gutxi gorabehera. Bertan jasota dago, besteak beste, lurralde batasunari dagokionez Kievek kontzesioak egin behar izatea; horren arabera, Ukrainak bere lurraldearen %20 inguru galduko luke —Errusiak egun okupatua duena—. Horixe da negoziazioetako auzirik «zailena», Ukrainako presidente Volodimir Zelenskik behin baino gehiagotan adierazi duenez. Putin eta Witkoff bilduta zeuden bitartean, AEBetako Estatu idazkari Marco Rubiok hitz egin du Washingtonen. Adierazi du Trump dela Ukrainako gerra amaitu dezakeen «munduko lider bakarra», eta Etxe Zuria atzerri politikan egiten ari den «ahalegina» goretsi du. Zelenski, Irlandan Zelenski, berriz, Dublinen izan da. Lehen bidaia ofiziala egin du Irlandara, Ukrainako gerraren testuinguruan, eta adierazi du «inoiz baino aukera gehiago» dagoela Ukrainako gerra amaitzeko. Baina esan du oraindik zenbait gauza «konpondu» behar direla plan bat dagoen arren. Ukrainako presidentearen arabera, AEBekin negoziatu ondoren, jatorrizko 28 puntuko plana hogei puntura laburbildu dute orain. Hori dela eta, Zelenskik nabarmendu du Ukrainak «itxaron» egingo duela Errusiaren eta AEBen arteko bileran «zer erabakitzen duten» jakin arte, eta «horren araberakoa» izango dela haren erreakzioa. Hala ere, aurrez hainbatetan esandakoa errepikatu du, Ukrainaren jarrera argi utziz: «Ezin da Ukrainaren inguruko ezer erabaki Ukrainarik gabe». Ukrainako lurraldeen inguruko eztabaidak zeintzuk diren ere mahaigaineratu du, eta puntu garrantzitsuenak zeintzuk diren ere adierazi du. Besteak beste, Errusiaren beste inbasio bat eragotzi nahi du Zelenskik, eta «urtebetean Errusia Ukraina berriro inbaditzen saiatuko ez den bermea» eskatu du. Micheal Martin Irlandako Errepublikako lehen ministroak ere kazetarien aurrean hitz egin du, eta esan du Putini ez zaiola inoiz «arrakasta izaten» utzi behar Ukrainako gerrari dagokionez. «Zure borroka gure borroka da», esan dio Zelenskiri.

Elixabete Etxanobe Bizkaiko ahaldun nagusiak aitortu du «harridura eta zirrara» sentitu zituela jakin zuenean aurtengo ohorezko Lauaxeta saria Bizkaia maite kantuak jasoko zuela. Harridura, aitortza beti egin izan dietelako Bizkaian euskararen zabalkundean aitzindari eta euskararen erabileran eredu izan diren bizkaitar ospetsu eta erakunde eredugarriei. Aurten, ostera, herrialdetik kanpora joan da saria, kantuaren egileek jaso baitute: Jose Angel Irigarai poeta nafarrak eta Benito Lertxundi abeslari gipuzkoarrak. Zirrara sentitu zuen, halaber, Etxanoberen ustez, Bizkaia maite kantuak «Euskal Herriko txoko guztietara zabaldu dituelako Bizkaiko eta bizkaitarren ezaugarri sakon eta berezienak». Gaur arratsaldean jaso du saria Olatz Zugaztik Lertxundiren eta Irigarairen izenean, Bizkaiko Foru Jauregian egin den ekitaldian. Ahaldun nagusiaren esanetan, Irigaraik «gaurko Bizkaiaren irudi bizia» eskaintzen du metaforaz jantzitako olerkian, eta baita iraganekoa ere: «Itxaropenaren eta bizitzaren Bizkaia berdea: buruan orlegi. Ekintzaileen Bizkaia: bihotzean sua. Bizkaia langilea baita ere: zure burdinaren goria. Bizkaitarren izate modua: zure berba leun, zure gatzaren bizia». Lertxundik aukeratutako doinua bera ere «poesia da», Bizkaiko ahaldun nagusiaren ustez. «Barne sentimendua adierazten du abeslariak, tonu intimo batean adierazi ere. Abesteko moduak letraren esanahia indartzen du, sentimendua piztu eta azaleratu arte. Kanta honetan Bizkaia ez da lurralde baten izena bakarrik; batez ere, bizkaitarron sentimendu bizi-bizia ere bada». Lertxundik 1977an argitaratu zuen Bizkaia maite kantua Zuberoa. Askatasunaren semeei bilduman. Diskoetxetik lehen biniloa ailegatu zitzaienean arazoak eman zituen kantuak. LParen alde bateko denbora gehiegi luzatzen zuen, eta salto egiten zuen, Zugaztik kontatu duenez. Lertxundik kantua kentzea erabaki zuen, «aise» eta «erraz» ipini ziolako doinua Irigarairen poemari. Ostera, gainontzeko abestiek lanketa sakonagoa eskatu zioten. «Benitok kontatzen du kantua egiteko asmotan gitarra hartu eta hasi zela sarreratxo bat egiten, intuitiboki. Pixkanaka-pixkanaka hasi zela kantua kantatzen: goitik hasi eta beheraino jarraitu zuen, akordeak inprobisatuz, eta bat-batean beheraino iritsi zen, geldialdirik egin gabe. Hori ez da askotan gertatzen!». Beste saio bi egin zituen, badaezpada, eta bietan jarraian kantatu zuen goitik behera eta ildo berean, Zugaztik kontatu duenez. «Esan daiteke kantua bera atera zitzaiola bidera». Diskoa argitaratu zenean, kanturik entzunena eta arrakastatsuena izan zen Bizkaia maite, «Benitoren harridurarako». Olatz Zugazti eta Elixabete Etxanobe, gaur, Bilbon. BERRIA Ez Dok Amairuko kide izan ziren Lertxundi eta Irigarai. Ez dira izan gaur Bilbon presentzia izan duten kolektiboko kide bakarrak. Izan ere, Bizkaiko Foru Aldundiak Lurdes Iriondo, ez gara alferrik pasako (2025) dokumentalari ere aitortza egin dio, ikus-entzunezkoen atalean. Inge Mendioroz zuzendariak nabarmendu duenez, «hezur haragizko Iriondo erakutsi nahi izan dute: «Ilea moztu eta gorriz margotu zuena. Zahartu eta zimurrak izan zituena. Gauzak argi zituen emakume nekaezina, artista polifazetikoa, burugogorra. Euskal kultura zegoen putzu ilun eta sakonetik ateratzeko eta beti berritzeko bizitza osoan lanean aritu zena». Dokumentalean ikus daitezke sortzaileen zailtasunak, andre sortzaileenak bereziki, eta haiez egin du berba Ane Labakak. 35 urtetik beherako poesia saria jaso du Hezur berriak (Susa, 2025) lanagatik. Ama izan zenean idatzitako poemak dira. «Ez da erraza izan, eta batzuetan oraindik ere ez da erraza izaten amatasuna eta sorkuntza uztartzea. Bi biei eskaintzea bizitza, eta aldi berean bi biak egitea bizigarri», aitortu du. Ama izateak dakarren «prekarizazioaz» eta euskal sortzaileen «miseriez» ohartarazi du. «Fokupe hau baliatu nahi dut dagokionari zuzentzeko eta argi eskatzeko sortzaileok noizean behingo sari, jauregi, alfonbra gorri eta bekez harago, euskarazko kulturaren aldeko politikak behar ditugula. Irlanda ari zaigu jada eredu ematen», esan die entzule izan dituen agintariei. Haiei egin die berba Oier Plazak ere. Izan ere, aurten ikus-entzunezko lan bi omentzea erabaki du epaimahaiak, eta, Mendiorozekin batera, Oier Plaza zuzendari gernikarrak ere jaso du saria, Bigarren Mundu Gerran deportatutako Anjel Lekuona eta Enric Moneren desagerpenari buruzko Popel (2025) dokumentalarengatik. Memoria historikoaren garrantziaz ohartarazi du plazak. Gernika erdigunean bizi dela kontatu du, eta esan du sarri ikusten dituela ikasle taldeak herria ezagutzen, haren sinbologiak erakarrita. Ordea, penatu da talde haiek batez ere Frantziatik eta Alemaniatik etorritakoak direlako, Bizkaikoak baino gehiago. «Estepan Urkiaga Lauaxeta atzerriko kazetari batzuei Gernika erakusten zebilela atxilotu zuten. Hark bazekien zeinen garrantzitsua zen Gernika erakustea. Faxismoaren ideologia gero eta indartsuago dabilen garai honetan, Gernika eta bere sinbologia helduleku garrantzitsuak dira herri moduan nondik gatozen ikusi eta norantz joan gura dugun erabakitzeko». Onintze Garcia eta Jokin Lacalle, Señeak Bizkaia Rock campusean parte hartu duten gazte birekin, ‘Bizkaia maite’ kantatzen, gaur, Bilbon. BERRIA Hitza eta poesia izan ziren Lauaxetaren «armak», Elena Sanchezen esanetan. 35 urtetik gorakoen poesia saria jaso du, Epilogorik gabe (Erein, 2024) poema bildumagatik. Gogoratu du poeta laukiztarrak espetxean idatzi zituela bere azken poemak, frankistek fusilatu aurretik. Audre Lorde poeta hegoafrikarra eta Mohamed El Kurd poeta palestinarra ere gogoratu ditu, eta Sanchezek poesiaren indarra azpimarratu nahi izan du: «Batzuetan poeten ahotsak altxatzen dira munduko zarata eta burrunbaren gainean, eta ahots horiek beharrezkoak dira, behar-beharrezkoak». Leixuri Arrizabalaga Kultura diputatuaren esanetan, Lauaxeta da «Bizkaiko eta Euskal Herri osoko identitatearen jagole eta egile nabarmenetako» bat. 120 urte dira poeta eta kazetaria jaio zenetik. Horregatik, Bizkaiko Foru Aldunditik hainbat egitasmo ipini ditu martxan, haren ondarea goraipatzeko eta belaunaldi berriei gerturatzeko. «Memoria historikoa eta euskal kultura uztartzen dituen erreferente honen bitartez, gure sustraiak zeintzuk diren gogoratu gura dugu, eta hori kontuan hartuta etorkizuneko bidea marraztu». Bizkaia maite kantuan aipatzen den «arbasoen baratzetik» Laukizko olerkariaren «berbaren oihartzuna» ekarri gura izan du diputatu nagusiak Foru Jauregira. «Olerkaria, euskaltzalea, euskal kulturaren sustatzailea, baina, gauza guztien gainetik, askatasun zalea da Lauaxeta. Horrela, Bizkaiaren bihotz-bihotzetik, amodio eta kanta, egin dezagun geure-geurea Lauaxetaren irrintzi ozena: ‘Dana emon biar jako maite dan askatasunari’».

Belateko tunelen obrak, azkenik, pitzadura handi bat sortu du Nafarroako Gobernuaren barruan. Kontu hartzaile nagusiak ondorioztatu du herri lan horretan izandako zortzi milioi euroko gainkostutik 6,2 milioi ez daudela behar bezala arrazoituta. Ondorio nagusi horren larritasuna ikusirik, Geroa Baik eta Zurekin Nafarroak kontuak eskatu dizkiote PSNri, eta, EH BIldurekin batera, erantzukizun politikoak hartzea galdegin diote. Sozialisten azalpenek ez dituzte alderdiak asebete. Arratsaldean, 16:00etan, Nafarroako Gobernuko hiru bazkideak parlamentuaren egoitzan bildu dira. Krisiaren tamainaren adierazle, talde bakoitzak goi ordezkaritza bat bidali du: PSNren izenean, Maria Txibite gobernuko lehendakaria, Felix Taberna lehendakariordea, Esther Iso Antolamendu idazkaria eta Ainhoa Unzu eleduna; Geroa Bairen izenean, Ana Ollo lehendakariorde bigarrena, Unai Hualde Parlamentuko presidentea, Uxue Barkos senataria eta Pablo Azkona eta Blanca Regulez parlamentariak; Zurekin Nafarroaren izenean, Carlos Guzman eta Miguel Garrido legebiltzarkideak eta Eneko Larrarte Tuterako hautetsia. Belateko tunelaren lanak Acciona, Oses eta Servinabarren arteko aldi baterako enpresari esleitu zitzaizkion, 76 milioi euroko eskaintza irabazle atera baitzen. Cerdan auzian ikertutako bi enpresa izanik tartean, orain parlamentuko ikerketa batzordea adjudikazio prozesua aztertzen ari da xehe-xehe, kontratazio mahaian tirabira handiak izan baitziren. «Beharrezkoa da azalpen guztiak ematea gobernuko bazkideen arteko konfiantza berrezarri dadin» PABLO AZKONA Geroa Baiko eleduna Haatik, behin tuneleko lanak hasita, Accionak eta Osesek —Servinabar elkartetik kanporatua izan da— arrazoitu zuten 8,5 milioi euroren gainkostuak zituela. Kostuen igoera %10etik gorakoa zenez, prozedura bat ireki da: Uztailean, Nafarroako Gobernuko Herri Lanen Zuzendaritzak bere egin zituen argudioak, eta tramiterako onartu zuen kostu igoera. Oscar Txibite Lurralde Kohesioko kontseilariak urrian onartu zuen gainkostu horiek «ustekabeen ondorio» zirela. Haatik, orain, kontu hartzailetza nagusiak txosten batean hankaz gora jarri du gobernuaren eta enpresen tesia, eta ondorioztatu du hasierako aurrekontuan izandako aldaketak ez diela erantzuten ustekabeko nondik norakoei, baizik eta enpresen «komenigarritasun eta aukera arrazoiengatik» gertatu zirela. Orotara, 6,2 milioi eurorainoko igoera jarri du zalantzan. Geroa Bai, haserre Goizean, parlamentuko eledunen batzordean, Geroa Bai oso kezkatuta azaldu da alde handia dagoelako kontu hartzaileak eta Lurralde Kohesioko Departamentuak diotenaren artean. Txostenak dioena goitik behera aintzat hartzeko eskatu dio gobernuko sail horri, zeina PSNk zuzentzen baitu. Zalantzen jakitun, UPNk Geroa Bai xaxatu du: «Geroa Bairen adierazpenekin puru bat erreko du PSNk. Hark dioenak ez duenez ondoriorik, iseka egiten diote». Azkonak erantzun du ez dela UPNren eta PPren jokoan sartuko. Haatik, arratsaldeko bileran, sozialisten azalpenek ez dute asebete Geroa Bai. Lehenik eta behin, azaldu diote gobernuak zergatik onetsi zuen enpresa elkarteak proposatutako %10etik gorako kostu igoera. «Bigarrenik, jakin nahiko genuke kontseilariak zergatik ez zuen egia esan aldaketa horiek azaltzeko orduan», aipatu du Pablo Azkonak. Berretsi du neurriak hartzeko eta erantzukizuna hartzeko exijitu diotela PSNri. «Lehendakariak eta PSNk egin dizkiguten proposamenek ez gaituzte inondik ere asebete». Geroa Baik egindako proposamena aztertuko duela esan die PSNk. Gobernua hautsiko ote den galdetuta, Geroa Baik ez du ezezko irmorik eman: «Gure eskakizunei erantzun arte, itxaron egingo dugu». Azkonak gaineratu du bazkideei eta herritarrei azalpen osoago bat zor diela gobernuak, «konfiantza berrezarri dadin». «Uste dugu ezin dela kontu hartzailetza nagusiak benetan aitortutakoak baino euro bakar bat gehiago ere ordaindu» EH Bildu Antzera mintzatu da Zurekin Nafarroako Miguel Garrido. Haren esanetan, intentsitate handiko bilkura izan da, eta sozialistek euren eskaerei erantzutea nahi dute. «Espero dugu gobernuak eta lehendakariak erantzun irmo bat ematea eta gardentasunez jokatzea». Bilera hasi aurretik, EH Bilduk larritzat jo du kontu hartzailearen txostenak dioena, eta argi utzi du ezin dela hark dioena baino «euro bat gehiago» ordaindu. «Izan ere, bestela, prebarikazio delitu argia egin daiteke, bai eta Ogasun Publikoarentzako ageriko kaltea ere. Hori ondasun publikoak bidegabe erabiltzearen beste delitu bat izan daiteke, funts publikoak bidegabe erabiltzearen ondoriozkoa. Eta, batez ere, funts publikoen kudeaketa gardena, egokia eta bidezkoa defendatzea dagokigu, herritar guztienak baitira». Zer dioen txostenak Zehazki herri lanaren hiru atal jarri ditu auzitan. Batetik, tunela sostengatzen duen armadura sarean eta hura estaltzen duen hormigoi lodieran aldaketa batzuk egitea planteatu zuen enpresa elkarteak, eta ondorioz 4,5 milioi handituko zen kostu igoera. Herri Lanen Zuzendaritzak arrazoitu zuen aldaketa hori gobernuko meatze atalak ezarritako baldintzak betetzeko asmoz egina zela, baina, orain, kontu hartzaile nagusiak ukatu egin du hori. Haren esanetan, meatze atalaren eskakizunetako batek ere ez du hori agintzen. Bigarrenik, tunela zulatzeko, bi metodo proposatu zituen enpresak bere proiektuan. Bata, tarterik zailenetan erabiltzeko (%30ean), eta bestea, gainerakoan (%70ean). Meatze atalak ontzat jo zuen, baina tarte zailenetarako metodoa gehienez %40an erabiltzea proposatu zuen. Azkenik, eskakizun hori jaso aurretik, enpresak erabaki zuen tarte zailenetarako metodoa baliatzea tunel osoan, ezustekoak argudiatuta. Kontu hartzaileak dio aldaketa hori ez dela irizpide teknikoen araberakoa izan, komenigarritasunaren araberakoa baizik. Eta esan du enpresak hasieratik hori proposatu izan balu beste puntuazio bat izango lukeela. Haren arabera, zulatze metodo horrekin lau milioi euro aurreztu ditzake enpresak, eta gobernuak 1,2 milioi euro galdu. Hor «kontraesana» dagoela nabarmendu du. Hirugarrenik, hasierako proiektuan, enpresa elkarteak proposatu zuen tunela zulatzeko erabilitako lehergaia haien kontu izango zela. Lehergaia biltegiratzeko toki txikiak ezartzea proposatu zuen, eta proposamen tekniko-ekonomiko hori interesgarritzat jo zuen kontratazio mahaiak. «Pentsa liteke eskaintza lehiakorragoa izan zela horregatik, beste enpresek tamaina handiagoko biltegiratzeak proposatu zituztelako», dio kontu hartzaileak. Santos Cerdan, berriro ere senatuan PPk eskatuta, abenduaren 17an, Santos Cerdan PSOEko Antolamendu idazkaria berriro Espainiako Senatuko ikerketa batzordera joango da, auziari buruzko azalpenak ematera. Aurretik ere Senatuan izan zen, eta, defentsa eskubidea arrazoituta, azalpen gutxi eman zituen Cerdanek. Espetxetik atera ostean, gaur lehen aldiz Tafallako Auzitegitik pasatu da, eta esan du azalpenak emango dituela hala dagokionean.

«Gaur egin nahi dut sekula egin/ dudan finalik onena/ zuek ez baina nik betirako/ oroitu nahiko nukeena». Oroituko dute gehiagok ere, ziur aski. Larunbatean izan zen Nafarroako Bertsolari Txapelketako finala, Iruñeko Nafarroa Arenan, eta izen bat nabarmendu zen bereziki: Xabat Illarregi Marzol. Hark etxeratu zuen txapela, 1.205 puntu bereganatuta. Eta etxean da orain, Leitzan (Nafarroa), «pixkanaka-pixkanaka» larunbateko digestioa egiten. Irribarretsu hurreratu da herriko plazara. Zer moduz zaude? Ongi, nekatuta, egia esan. Egun gogorrak izaten ari dira neke aldetik, bertsoak eta txapelketak dakarren tentsio hori dena pasatutakoan indarren erorialdi bat izaten delako, eta txapela irabazteak dakartzan elkarrizketak erantzun behar izaten direlako. Baina, batez ere, pozik, geroz eta gehiago disfrutatzen egunak ekarritakoaz. Bai buruz eta bai gorputzez, nola indarberritzen da final batetik? Oraindik ez dakit, ez dudalako errekuperazioa osorik egin. Baina, tira, segun. Ongi ateratzen zaizunean neke handia izaten da, baina poza ere bada, eta orduan neke hori errazago digeritzen da, eta errazago eramaten da. Egun ez hain on bat eduki ostean, ze hori ere tokatu zaigu finaletan, gehiago kostatzen da buelta ematea neke horri eta egun horri. Niri egun ona izatea eta pozik ateratzea tokatu zait, eta, bueno, errekuperazioa xamurra izaten ari da. Egun ona zenuen, baina zer gorputzaldi zenuen oholtzara igotzerakoan? Egia esan, azken asteak nahiko zailak egin zitzaizkidan. Inoiz baino tentsio handiagoan bizi nuen final hau, borrokatu nahi nuelako eta niretik eman nahi nuelako. Aurreko asteko hiruzpalau egun nahiko lotuta pasatu nituen, eta gero esan nuen: «Honi buelta eman behar zaio». Eta ostirala eta larunbata askoz lasaiago eta askeago pasatu nituen; ustez gorputzaldi onarekin nindoan. Oholtzara igotzea eta bertsotan hastea tokatu zenean, egun ona neukala ikusi nuen, baina lan asko egin behar izan nuen bertso bakoitzean eta ofizio bakoitzean niretik eman ahal izateko. «Ahalegindu behar izaten dugu jasotzen dugun horri bueltan bertso onak ematen, eta hori lan psikologikoa ere bada. Lan handia egin dut azkeneko urteetan horretan, eta egin beharreko lan bat da gero bertsotan asmatu nahi baldin bada» Zortziko handian txukun abiatu zinen, ariketak ohi duen hoztasunean. Txikian hasi zinen askatzen, eta bakarkakoan lehertu. Zortziko handian lehendabiziko bi gaiak entzun nituen, eta oso emozionalak eta asko ukitzen gaituzten gaiak izan zirela iruditu zitzaidan, Israelena eta torturena. Eta nik ere antzeko zerbait izatea espero nuen. Autobus gidarien protestei dagokienez, sorpresaz harrapatu ninduen, ez da gai bat denok mugitzen gaituena edo oso emozionantea izan daitekeena, eta lana egitea tokatu zitzaidan. Zortziko txikian gustura aritu nintzen, baina bakarka sentitu nintzen sueltoen, edo, behintzat, niretik gertuen edo nire mailatik gertuen. Bi bakarkakoetan gertatu zitzaidan hori, eta ez zait askotan pasatzen; ofiziotan normalean errazago aritzen naiz. Nola sentitu zinen, oro har, tokatu zitzaizkizun gaiekin? Ez da erraza gaiak konpentsatzea, eta hori dena onartuta daukagu, inori kulparik eta ezer bota gabe. Tokatu zitzaidan beti hirugarren edo laugarren ofizioa izatea, eta, aurreko ofizioak entzunda, espero nuenetik beste zerbait jaso nuen. Hamarreko txikian ere oso gertutik bizi ditugun gaiei buruz kantatzetik guri antimilitarista baten paperetik kantatzea tokatu zitzaigun, eta sorpresaz hartu ninduen. Abortuaren gaia ez zen errazena, baina uste dut gai izan nintzela ongi kokatzeko gai horietan. Akaso emoziotik ez nuen asko kantatu, ez oso sentimentaletik. Beste paper batzuk egokitu zitzaizkidan, errebeldiatik edo beste jarrera bat hartzeko tokietatik kantatzekoak, baina gai onak iruditu zitzaizkidan. Seigarren zenbakia atera zitzaizun zozketan. Nola hartu zenuen? Ez zait leku txarra iruditzen, gustatzen zaizkit bosgarren eta seigarren postuak. Joanesek bosta hartu zuenean eta nik seia, elkarri begiratu genion eta esan genuen: «Ongi hasi da arratsaldea». Horrekin lasaitua hartu nuen, uste dudalako badaukagula halako konplizitate bat errazago aritzeko, edo bai erosoago, behintzat. Dena den, tokatzen den tokia onartzea tokatzen zaigu beti. Lehenengoa izango balitz ere, momentuan ez nuke pentsatuko txarra denik, baizik eta positiboki hartu behar dela. Eta zortzigarrena tokatu izan balitzait, berdin. Baina gustatu zitzaidan seigarren aritzea. Luzitzeko aukera bat izaten da bakarkakoa, eta doinua da hor ezinbesteko elementuetako bat. Berezia zen zurea, ezohikoa, elkarren jarraian jarritako lau oinekin hasieran. Nola aukeratzen da doinu bat bakarka aritzeko? Azken hilabeteetan hor ibili naiz, borrokan doinuarekin, zer aukeratu eta zer hartu. Finalera pasatuko banintz hor nahi nuen estutu. Txapelketa honetako aurreko bi saioetan doinu erosoak aukeratu nituen, nahita, gehiegi arriskatu gabe aritzeko eta gozatu ahal izateko. Eta final honetarako ez neukan doinu bat argi erabakita, baina doinu hori burutan nerabilen aspaldi. Aurreko txapelketan ere erabili nuen, baina gero ez nintzen ausartu finalean harekin kantatzera. Beste doinuren bat ere baneukan buruan, errazagoa zena moldez baina bihurri samarra izan zitekeena, eta saioan bertan erabakiko nuela pentsatu nuen. Apustua egin nuen azkenerako: ongi ateratzen bada ongi, eta gaziki ateratzen bada, ba gaizki. Ausartu nintzen nire burua estutzera, eta uste dut nahiko ongi atera zitzaidala. Batez ere finaletik horrekin noa pozik edo asebeteta, erabaki hori hartu, apustu egin, eta nahiko ongi atera zitzaidala ikusita. «Eta hori da batez ere inportanteena: hizkuntza honek eusteko behar dituen baliabideak eskaintzea, eta egiturak edukitzea horretarako. Ez hainbeste bertso final batek hainbeste jende biltzea» Nola ibili zinen errimaz? Ez nuen aparteko arazorik izan horrekin, baina bi bertsotan ia poto egitera nindoala ohartu nintzen, eta bi traba eduki nituen saioan; banago pena horrekin. Baina uste dut hainbeste bertsotan normala dela horrelako zalantzak edukitzea. Errima aldetik nahiko eroso sentitzen naiz normalki; ez naiz oso errima arraroak bilatu zalea, edo bertsoa ez dut egiten errimaren arabera. Ustez ongi moldatu nintzen, nahi nuen hori esateko baliagarri ziren errimak erabiltzen saiatu nintzen; hau da, ez nituen nahi errima bereziak sartu errima bereziak sartzeagatik. Uste dut alde horretatik asmatu nuela. Bero-bero zegoen publikoa; iritsi zen berotasuna oholtzaraino? Bai. Sartu ginenean dagoeneko nabaritzen zen jendea gogotsu zegoela; plaza berria zen, jendeak goxo hartu gintuen, eta ikusten zen asmatuz gero lehertu egingo zela plaza. Batez ere buruz burukora pasatzeko momentuan nabaritu nuen hori, eta alde horretatik plaza ederra zegoen, merezi genuenean berotasuna jasotzen genuen. Laugarren finala zenuen, ohitu zara hainbertze jenderen aitzinean kantatzera? Zenbaki batetik aurrera ez dago halako alderik; alegia, guk ez dugu nabaritzen 2.500 ikusle dauden, 3.000 dauden edo 1.700. Egia da horrelako oholtzek errespetua sortzen dutela, eta saiatu behar dela motibaziotik kantatzen beldurretik baino gehiago. Ahalegindu behar izaten dugu jasotzen dugun horri bueltan bertso onak ematen, eta hori lan psikologikoa ere bada. Lan handia egin dut azkeneko urteetan horretan, eta egin beharreko lan bat da gero bertsotan asmatu nahi baldin bada, baina, tira, plaza ederra zegoen eta gozagarria da horrelako plazetan kantatzea. Are, egun ona daukazunean. Eguna hain ona ez denean plaza hori guztia gainera etorri dakizuke, eta gozatu nahi duzun guztia sufritu dezakezu; ez da erraza izaten. Zein zen saioaren pertzepzioa seigarren aulki horretatik? Gai izan zinen bertzeen bertsoaldiak aditzeko? Momentuaren arabera izaten da hori. Batzuetan entzuten ari nintzen, eta beste batzuetan gaia ere ez nuen entzun, batez ere nik kantatu eta hurrengo ofizioan, nire lanaren errepasoa egiten ari nintzelako. Baina entzuten nituenean ikusten nuen ongi ari zirela, eta denek jo zutela momentu batean goia. Ikusten nuen anaia oso ongi ari zela, eta buruz burukorako bera neukan argi. Saioa ere oso ongi ikusten nuen, eta Julio, berriz, pixka bat ezinean zela. Hain bertsolari onak sufritzen ikusteak pena ematen du. «Esango dut egindako lanarekin pozik nagoela, esango banu ez nintzela ongi aritu errespetua faltatzea litzatekeelako. Sinesten dut final ona egin nuela; nere zalantzekin ere, balorazio positiboa egiten dut» Buruz burukoan ikusten zenuen zeure burua? Atzo pixka bat aritu nintzen saioak entzuten, eta iruditzen zait nik momentuan sentitzen nuena baino saio hobea egin nuela; hau da, barrutik beste modu batera bizi nuela. Zalantza neukan buruz burukora pasatzeko aukerarik edukiko nuen edo ez, eta Joanesek esaten zidan berak ikusten ninduela pasatzeko moduan. Alfabetikoki abizenaren arabera Joanes Saioaren aurretik esan beharko litzateke, eta Joanes esan zuenez lehendabizi, pentsatu nuen ni izan nintekeela bigarrena. Poz handia izan zen. Halaxe erran zenuen finalaren aurkezpenean: «Bertsotan zer egiteko gai naizen erakutsi nahi nuke, eta horrek ondoriorik ekarriko balu oso pozik nengoke». Egindako lanaren erakustaldi bat izan zen larunbatekoa, baina geratu zaizu arantzarik? Beti egoten dira zuzentzeko gauzak, eta nire finaletik ere asko egongo dira seguru. Irristada pare bat izan nituen, bi traba txiki, poto egin behar nuela ohartu nintzelako. Atzera egingo banu, horiek kenduko nituzke, baina gauza normalak dira horrelako egun baterako. Eduki nuen gozatzeko momenturik, eta eduki nuen lana egin beharreko momenturik. Uste dut ezin dela sartu hain detaile txikitan, baizik eta balorazio orokor batean, eta esango dut egindako lanarekin pozik nagoela; esango banu ez nintzela ongi aritu, errespetua faltatzea litzatekeelako. Sinesten dut final ona egin nuela; nire zalantzekin ere, balorazio positiboa egiten dut. Bazenuen irabazteko presiorik? Ez nuen, ez. Egia da laugarren finala zela, eta batzuek esaten zidaten anaiak edo nik irabazi behar genuela. Aurreko finalean hirugarren gelditu nintzen, buruz burukotik koska txiki batera. Beste zazpi bertsolari oso on daude zure ondoan, final bat da, eta pasatu nintzen bezala gerta zitekeen ez pasatzea, edo laugarren egitea, eta nik badakit orain irabazi dudalako ez naizela Nafarroako bertsolaririk onena. Badakit pasa zitekeela beste aldera ere. Ez neukan presiorik, baina baneukan gogoa, eta banuen gosea. Beste pauso bat eman nahi nuen aurrera, eta uste dut irabazteko gose horrek egun on batean harrapatu ninduela. Nafarroako txapelketak ekintza politikoa dira hein handi batean. Nola bizi duzu hori? Nafar bertsolariok kontziente gara non bizi garen, eta ederra da larunbatean 2.500 pertsona Nafarroa Arenan biltzea, baina ederretik bezala dauka gure herriak gogorretik. Batez ere hizkuntzari dagokionez, eta euskarazko kultur diziplina bezala ere bai. Kontziente gara hortaz, eta bukaerako agurretan nabaritzen zen aipamen dezente egiten zirela alde horretatik. Larunbateko egunak beti uzten du zapore gozoa, baina badaukagu zer hausnartu: zertan ari garen, nola egongo den gure hizkuntza Nafarroan hemendik hogei urtera, eta guk hor zer paper daukagun. Hortik zihoan nire azken agurra, izango ditugulako berriz 2.500 pertsonako finalak, baina akaso haurrek Leitzan, Lesakan, Iruñean edo Tuteran ez dutelako euskaraz egingo. Eta hori da batez ere inportanteena: hizkuntza honek eusteko behar dituen baliabideak eskaintzea, eta egiturak edukitzea horretarako. Ez hainbeste bertso final batek hainbeste jende biltzea. «Gauza oso aldakorra da hau, orain egon zaitezkeelako puntan, baina hurrengoan finaletik kanpo. Aldakorra da, eta hala behar du» Dagoeneko bazara plazaz plaza aritzen den bertsolari bat, baina txapeldun izateak ziurrenik baldintzatuko ditu zure hurrengo plazak, ezta? Ez dakit zehazki esaten. Ez dago gure esku, hori antolatzaileen esku dago, eta bertsozaleen esku. Baditugu urte batzuk plazan aritzen, ez asteburuero eta ez erabat erregularki, baina nabilen plazetan gustura ibiltzen naiz, eta ez dakit honek plazak ekarriko dizkidan. Akaso Joanesi eta bioi toka dakiguke saio gehiago egitea, baina ez dakit; ikusiko da. Bertsozaleak nahi duen plazetara joango gara. Uste dut naturaltasunez hartu behar dela, hemen notizia gara lehendabiziko bi asteetan, gero beste zerbait pasako da eta beste norbait etorriko da. Gauza oso aldakorra da hau, orain egon zaitezkeelako puntan, baina hurrengoan finaletik kanpo. Aldakorra da, eta hala behar du. Ikusiko da zer gertatzen den, nik etortzen dena pozik hartuko dut, eta listo. Nola begiratzen diozu heldu den urteko Txapelketa Nagusiari? Txapelketa honen aurretik ikusten nuen hiru urteko ziklo bat zetorrela niretzat, orain Nafarroako txapelketa, gero Euskal Herrikoa eta hurrengoan berriz Nafarroakoa. Eta gogoz hartu dut zikloa, hobetzeko beste pauso bat emateko asmoz. Euskal Herrikora gosez joango naiz, badakit asko daukadala ikasteko eta hobetzeko, eta uste dut badauzkadala motiboak lanean segitzeko eta txapelketa gosez hartzeko. Honekin ez dut ezer egintzat emango. Ez dakit zein den nire helburua zehazki, oraindik ez naiz hortan pentsatzen jarri; beste mundu bat da eta saiatu beharko dut hor kokatzen. Erreferente bat izanen zara zure bertso eskolako ikasleentzat. Umetan bertso eskolan ibiltzen ginenean ederra izaten zen gure irakasleak bertsotan ikustea. Julio, Eneko… horiek ikusten genituen, eta oso zaleak izan gara beti. Ikasle batzuk ikusten nituen lehengoan entzuleen artean, eta asko poztu ninduen horrek. Asko poztuko nintzateke lortu baldin badut behintzat haiek bertsoarekiko lotura bat sentitzea eta bertsoarekin gozatzea, eta espero dut beraien sari bezala hartzea txapela hau, bertsotan segitzeko motibazio baten gisan.

Zeresana ematen ari da Altuna III.a-Ezkurdia bikotea, eta ez bi aurrelari elkarrekin aritzea bitxia delako soilik: baita kantxan bikain ari direlako ere. Gaur Aitor Elordi eta Jose Javier Zabaleta izan dituzte parean leporaino bete den Astelena pilotalekuan (Eibar, Gipuzkoa); faboritoen multzoan daude 2023ko txapeldunak ere, baina partida ederra jokatu eta haiei irabaztea lortu dute Altunak eta Ezkurdiak. Bitik bi. Handia zen ikusmina, eta hala izan da ikuskizuna ere. Lehen tantoetan aurrea hartu dute gorriek (6-1), baina hurrengoetan pilota astindu eta jokoa atzeko koadroetara eramatea lortu dute urdinek, Ezkurdia zigortzeko. Hori izan da Elordi eta Zabaleta eroso aritu diren une bakarra (9-9). 12-11tik aurrera berriz ere jokoan sartu da Altuna, eta sekulako erakustaldia eman du. Ezkurdiak ere lan ona egin du defentsan, sarritan airez, eta urdinei txiki geratu zaie Astelena: atzeko koadroetara jotzeko ahaleginean, zenbait pilotakada bota dituzte gora. Horrelaxe amaitu da partida ere, sabaian jo duen Zabaletaren pilotakada batekin (22-14). Gaurko garaipenari esker, bi punturekin, sailkapeneko lehen postuan dira Altuna eta Ezkurdia, Laso-Albisurekin berdinduta. Puntu bat dute, berriz, Elordik eta Zabaletak.

Tauromakia umeentzat ez lelopean, 50 elkarte animalistak protestak egin dituzte gaur Bilbon, Donostian eta Gasteizen. EAJren eta PSE-EEren ekimenez, onartzeko bidean da EAEn zezenketak arautzeko legea, eta, animalistek salatu dute horrek adingabeek zezen ikuskizunetan parte hartzea eta hemezortzi hilabetetik beherako animaliak erabiltzea baimenduko lukeela. «Estatuan ez dago lege horren parekorik, eta Europan ere aurrekaria ezarriko luke. Gainera, presazko prozesura baten bidez bultzatu da, herritarren parte hartzerik gabe», kritikatu dute gaurko agerraldietan. Bi alderdi horiek urriaren 31n erregistratu zuten ekimena Eusko Legebiltzarrean, eta azaroaren 18an berretsi. Elkarte animalisten protesta, gaur, Donostian. JON URBE / FOKU Hortaz gain, azaldu dute lege berriak Animaliak Babesteko 9/2022 Euskal Legea apurtzen duela, aurreko legealdian onartutakoa, «zeinak berariaz debekatzen duen horrelako ospakizunetan animalia gazteak erabiltzea». Animalistek uste dute legeak babesik gabe utziko dituela animaliak zein haurrak, antolatzaileak eta udalak blindatuko dituen esparru juridikoa sortzea ahalbidetuko baitu. Ez hori bakarrik: «Sustapeneko zezen ikuskizunak direlakoak arautuko balira, legeak ikuskizun horietarako diru laguntzak eta gastu publikoa ugarituko lituzke eta ospakizunak herritar guztien diruarekin sustatuko lirateke». Aurkako txostenak Bilboko protestan Sokamuturra ez elkarteko Nerea Landak eman ditu azalpenak. «Aldrebeskeria bat iruditzen zaigu haurrak indarkeriara ohitzea, izututa eta galduta dauden animalien tratu txarretara ohitzea», esan du, eta gehitu Euskal Herriko balio etikoen aurkakoa dela legea, eta herritarren gehiengoa haren aurka dagoela. Hori erakusteko, legearen aurkako 30.000 sinadura bildu dituzte. Landak aipatutakoa berresten dute elkarte animalistek Eusko Jaurlaritzara bidalitako txosten profesionalek: horietan ohartarazten dute animalien aurkako indarkeriaren eraginpean hezteak kalteak eragin ditzakeela haurren garapen emozionalean. Ikuskizun horiek zekorrei sufrimendu larria eragiten dietela ere jaso dute ikerketek, «ez dutelako egoera ulertzen, beldurtu egiten direlako, muturreko estresa jasaten dutelako eta min har dezaketelako». Amaitzeko, elkarteek azpimarratu dute euren mezua ez dagoela alderdi politiko baten aurka, «atzerakada etikoa sustatu duten pertsona batzuek idatzitako lege zehatz baten aurka» baizik. Dena den, aitortu dute helburu dutela EAJko eta PSE-EEko «pertsona sentiberak eta aurrerakoiak interpelatuta sentitzea, eta atzerakada horren larritasunaz jabetzea».

Emaitzei dagonienez, amaitu da Realaren bolada ona. Sentsazioei dagokienez, ordea, begi bistakoa da Sergio Franciscoren taldea ez dela denboraldi hasierakoa. Gaur 2-3 galdu du Anoetan Vila-realen aurka, baina erakutsi du ligako talde indartsuenekin nor baino nor lehiatzeko gai dela, eta, batez ere, ez duela amore ematen partidak maldan gora jarri arren. 0-2 galtzen hasi dira txuri-urdinak, Solerren eta Barrenetxearen bi gol ikusgarriri esker berdintzea lortu dute, baina 94. minutuan heldu da kolpea: Moleirok Vila-realen hirugarrena sartu du, eta saririk gabe utzi du etxeko taldea. Bi taldeak bolada bikainean iritsi dira gaurko lehiara: bosna partida zeramatzaten galdu gabe. Vila-real, gainera, lehen postuetan dabil, Real Madrilen, Bartzelonaren eta Atletico Madrilen artean toki bat egin nahian. Horri aurre Mikel Oiartzabal egin behar izan dio aurre Franciscok, eta Umar Sadiq zelairatu du kapitainaren postuan. Aritz Elustondo izan da beste nobedadea hamaikakoan. Realeko jokalariak Barrenetxearen gola ospatzen. JAVIER ETXEZARRETA / EFE Ondo zelairatu da Reala; baloia eduki du lehen minutuetan, eta presioan egindako lan onari esker estu hartu du Vila-real. Aukerak sortzea, ordea, kosta egin zaio, eta Marcelino Garciaren taldeak, berriz, izan duen lehenengo abagunea baliatu du gola egiteko: 30. minutuan ezker hegaletik egin dute jokaldia, Pedrazak erdiratu du baloia, eta gerrialdearekin baloia sarera bidali du Ayozek. Golaren ostean moteldu egin da partida, eta Realak geldikako jokaldietan soilik lortu du arrisku apur bat sortzea. Vila-realek falta ugari egin ditu txuri-urdinen jokaldiak mozteko, eta epaileak ez du jokamolde hori eragozteko txartel horirik atera; horrek eragin du, nagusiki, Realeko jokalarien eta zaleen haserrea. Haizea alde Antzekoa izan da bigarren zatiaren hasiera ere, eta Solerrek galdutako baloi bat baliatu dute bisitariek bigarrena sartzeko, 56. minutuan. Moleiroren gola bikaina izan da, eta haren parekoa hiru minutu geroago Solerrek area ertzetik sartu duena. Valentziarrak horrela konpondu du aurrez egindako akatsa, eta golak, gainera, balio izan du zaleak eta taldea esnatuarazteko. Haizea alde zuela, orduan jokatu ditu minuturik onenak Realak. Guedesek area ertzetik saiatu da, Brais Mendez ere bai pare bat aldiz, eta aldaketek are freskotasun gehiago eman diote Donostiako taldeari —debuta egin du Gorka Carrera harrobiko aurrelariak—. 85. minutuan baloia berreskuratu du Gotik, area ertzean falta bat lortu du Turrientesek, eta maisuki jaurti du Barrenetxeak berdinketa lortzeko. Sekulakoa izan da gola, eta zaleen babespean Realak garaipena ere lor zezakeela zirudien. Kontraeraso batean, ordea, Vila-realen gola eragotzi du Turrientesek atepean, eta korner horretan bertan iritsi da, area kanpotik, Moleiroren bigarren gola, valentziarren hirugarrena. Futbol zaleentzat gozagarria izan da norgehiagoka; Realeko zaleentzat, ordea, amaiera garratza izan du.

Nork irabaziko duen argi ez dagoenean eta komuneko ilaran bakoitza bere kiniela egiten hasten denean, justu hor, ikusten da bertsolaritza ez dela lehiaketa bat bakarrik. Bertsolaritza da bertso batek zer oroitarazi dion bati, zer sentiarazi dion bertzeari, eta barrutik zer mugitu dion hari. Eta bertsolarien sailkapenaren gainean iritziak bat edo bi baino gehiago direnean, normalean, saio ona izan den seinale izaten da. Bada, horixe gertatu da gaur Iruñeko Nafarroa Arenan. Ez da nolanahiko oholtza, ez, Nafarroako Bertsolari Txapelketako finala da. Zortzi aulki eszenatokian, eta zortzi bertsolari horien gainean. Jopuntuan gauza bakarra: txapel beltz txiki bat. Bitxia da afera, zaila baita esplikatzen nola izan dezakeen hain balio handia hain gauza txikiak. Orain, balioa ez ezik, jabea dauka: Xabat Illarregi Marzol. Hark irabazi du finala, denera 1.205 puntu batuta. Joanes Illarregirekin jokatu du buruz burukoa, eta hark egin du bigarren, 1.198,5 puntu eskuratuta. 2017an lortu zuen lehen aldiz Illarregik finalera pasatzea, eta laugarren aldia izan du gaur halako plaza batean kantatzen. Bi urtez izanen da orain Nafarroako txapeldun, harik eta hurrengo finala jokatzen den arte. Lehendabiziko bi bertsolarien gibeletik honako ordena honetan sailkatu dituzte epaileek gainerako seiak: Saioa Alkaiza Guallar (732 puntu), Julio Soto Ezkurdia (724,5 puntu), Eneko Lazkoz Martinez (705 puntu), Sarai Robles Vitas (695,5 puntu), Ekhiñe Zapiain Arlegi (666 puntu) eta Eki Mateorena Zozaia (637 puntu). Hamabortz bertso osatu behar izan ditu bertsolari bakoitzak, eta zortziko handian hasi dira lanean. Joanes eta Xabat Illarregi aritu dira finen, Billabesa autobusetako bi langileren ahotik. Hilabeteak daramatzate greban, eta gutxieneko zerbitzuak egitea tokatu zaie. «Sentsazioa daukat aspaldi/ gu ez oten garen ari/ oihuka eta zerbait eskatzen/ entzun nahi ez duenari», bota dio Joanesek, eta hala erantzun Xabatek: «Entzun gaitzaten nahiko zenuke/ ni nauzu horren testigu/ baina entzun nahi ez duen horrek/ atea itxiko digu». Horra hor nola borobildu duen eztabaida Joanesek: «Kezka badago bai zure eta/ baita nire gorputzetan/ ze hau konpondu dezaketenak/ ez dabiltza autobusetan». Txikian aritzeko lana izan dute bigarrenik, eta Joanes Illarregiren eta Roblesen ofizioak jarri ditu bereziki entzuleak txaloka. Denak izan dira, dena dela, nahiko umorezko bertsoak, eta asmatu dute ale barregarriren bat uzten. Ikusleak ere ariketa horretan hasi dira berotzen. Gimnasio bereko bi erabiltzaile izan dira, baina desberdina izan dute aritzeko modua: Joanes Illarregik apropos jartzen zituen Roblesek baino kilo gehiago pisuan. «Nik ere izan nahiko/ nuke zure antza/ gizon mediokre baten/ autokonfidantza», erran dio Roblesek, eta irrika errematatu du Illarregik: «Ta heterosexuala/ gainera ai ama/ bizitza hau zuzentzen/ nik badaukat lana/ gimnasioan bada/ makina andana/ baina ispilua da/ gustatzen zaidana». Xabat Illarregiren eta Lazkozen ofizioa ere aski txalotua izan da, algaraka hasi direlako berehala. Dendaria izan da Illarregi, eta bezeroa Lazkoz. Zorte onaren bila abiatuta, amuleto bat erosi zuen Lazkozek Illarregiren dendan, baina ez du lortu oposizioak gainditzerik. Joanes eta Xabat Illarregi, elkar besarkatzen, buruz burukora bi anaiak pasatuko zirela jakitean. IÑIGO URIZ / FOKU Banaka aritu dira hurrena, baina ez ganbaran, baizik eta puntu-erantzunetan. Gai zehatz bati buruz kantatu du bakoitzak: lagunei, zahartzaroari, pelotari eta irakurketari, erraterako. Laugarren lana: hamarreko txikia. Fin aritu dira Zapiain eta Soto, jantoki sozial baten bueltan. Langilea izan da Zapiain, eta boluntarioa Soto. Utzi egin nahi duela erran dio boluntarioak: «Ezin dut digeritu/ hainbeste miseri». Gera zedin eskatu dio kideak: «Ikusiz ze gizarte/ ikusiz ze mundu/ ez da erreza baina/ segi behar dugu». Saioko bigarren potoa egin du ariketa horretan Sotok, eta ez du lortu goia jotzea —bertze potoa zortziko handian egin zuen—. Ariketa berean erratu da Mateorena ere, hamarreko txikian, eta poto bat egin du. Iritsi da bosgarren ariketa, eta buruz burukora pasatu ez direnentzat horixe izan da azkeneko lana. Gai bat prestatuta zeukan Ander Aranburu gai jartzaileak bakoitzarentzat, eta hiruna bertso osatu behar izan dituzte buruko. Xabat Illarregirena izan da puntuazio gehien lortu zituena, zeina abortuak egiten dituzten klinika bateko langilaeren gorputzetik kantatu du. Doinu berezia erabili du, eta segurtasun eta kantakera goxoz kantatu ditu hiruak, ohi duen moduan. Klinikaren kanpo aldean errezoak eta protestak ikusi ditu, eta honako gogoeta egin du medikuak: «Esaten dute ez abortatu/ ez al duzu hausnartuko/ lege zaharraren iritzietan/ ez ote zara zahartuko/ guraso izan edo ez izan/ hartu edo egin uko/ bakoitzak bere bizitza dauka/ ni ez naiz hortan sartuko». Sotok lortu ditu ondotik puntuazio gehien, eta Alkaizak eraman du, berriz, txalo zaparradarik entzutetsuena. Haurra zela egurra ematen zion irakaslearen eskela ikusi du egunkarian, eta hiletara joan da agurtzera: «Kaixo esan gabe sartu naiz bertan/ protokolon antitesi/ eta erdian egin garrasi/ harekin enun ezer ikasi/ gorrotoz ninduen hezi/ ez du besterik merezi». Bi Illarregitarren artetik bat Nafarroa Arena izan da, baina Anaitasuna dirudi: Xabat Illarregi eta Joanes Illarregi pasatu dira buruz burukora. Poza hartu dute ikusleek, eta txalo zaparrada artean goratu dituzte bi izenak. Puntuka hasi dira lanean, umorez eta arin-arin. San Fermin santua da Xabat, eta San Saturnino Joanes. Seiko motzean, berriz, politikariak izan dira biak, eta Nafarroan hurrengo ustelkeria plan bat planeatzen jardun dira. «Beste tunelik ez al da egin/ behar Nafarroan», galdegin dio Xabatek, eta hala erantzun, anaiak: «Marrazkietan bezela/ jakin pentsatu nuela/ igual kartzelan egin beharko da/ hurrengo tunela». Maila hagitz altuan aritu dira anaiak, eta ederki erakutsi dute bertsotan aritzeko daukaten gaitasuna. Halaxe dio ganbarako gaiak: «Harrera gozoa egin dizute». Euskal preso politiko baten azaletik kantatu du lehenak, Joanes Illarregik. Eta hain zuzen espetxetik atera delako egin diote ongi etorria herrian. Elkarte batean irudikatu du bere burua: «Gaur soziedade honetan/ berroita hamar lagun edo/ nik horrenbeste herritar/ hemen ez nuen espero/ muxu eta besarkada/ denek hartu naute bero/ herrira itzuli bainaiz/ hogei urte eta gero». Urtez urte nola lekualdatu duten kontatu du bigarren bertsoan, eta zehaztasunez eman du ongi etorriaren berri. Hala bukatu du, azkenerako: «Orain imajinatzen dut/ biharko etorkizuna/ ahaztu gabe herritarrek/ emandako maitasuna». Nafarroa Arenan izan da finala, aurrenekoz. Bertsozaleek gogotik txalotu dituzte zortzi finalistak. IÑIGO URIZ / FOKU Eta hasi bezain ongi bukatu ditu lanak, azkenik, Xabat Illarregik. Haur txiki bat gorpuztu du, eta erabat hunkituta utzi ditu ikusleak lehen bertsotik. Hala kontatu du zer zen gertatu zitzaiona: «Eskolara bueltan nator / lehen ez neukan ospean/ urte bat ospitalean/ gaixorik pasa ostean». Agudo-agudo abestu zituen hiru bertsoak, eta ederki asmatu zuen gaiari erantzuten. Honelaxe jarraitu du istorioarekin: «Lehen ilean eraman/ orain azalak dizdira/ nahiz eta marrazkitxoak/ erantsi nere zapira/ banator lehengoengana/ ta nahi nuena hori da/ nahiz arraro begiratzen/ nauten batzuetan tira/ orain poztu naiz halere/ nago egitik egira/ ni ez naiz lehengoa baina/ eurak ere aldatu dira». Puntuazioak aditu ondotik azken agurrak kantatzeko unea ailegatu da, eta guzti-guztiek zoriondu dituzte bi anaiak. Euskararen aldeko aldarriz agurtu da txapelduna: «Lo hartu ezkero lur honek ez du/ hizkuntzarik eramango/ ta hizkuntzarik ez duen herri/ bat ez da herri izango».

Joanes eta Xabat, Xabat eta Joanes. Aurtengo Nafarroakoa Illarregitarren txapelketa izan zitekeela igartzeko ez zen puntako igarlea izan beharrik. Dagoeneko finaletan ohiko partaide izanik, koxka bat gora egin zezaketela espero zen, eta halaxe egin zuten. Saioa hasi orduko, zortziko nagusian elkarrekin aritzea egokitu zitzaien, Billabesa konpainiako autobus gidarien grebaren harira zerbitzu minimoak betetzea tokatu zaien langileen paperetik kantatuz. Bereziki deigarria izan zen haserako bertsoaldia zer nolako patxadarekin ondu zuten, milaka zaleren aurrean baino, etxeko egongelan bertsotan ariko balira bezala, batak besteari hitza kentzen ia, bukaeretan ez ezik betelanean ere perlak oparituz entzuleei. Buruz burukora elkarren parean iritsi ziren biak, nahiz eta inpresioa eman zuen Xabat goitik ote zegoen, bakarkakoan egin zuen irristada gorabehera. Azken txanpan, historiara pasako den buruz buruko gogoangarria oparitu ziguten bi anaiek: San Saturnino eta San Ferminen paperetan puntukako txinpartatsua lehenik, Nafarroako ondorengo ustelkeria kasua prestatzen ari diren politikarien azaletik plaza lehertzeko, segidan. «Beste tunelik ez al da egin / behar Nafarroan», «pixkat handitu beharra dago / Navarra Arena», «igual kartzelan egin beharko da / hurrengo tunela». Ganbarakoan helduleku sinesgarriak biek, irristada Xabatek bigarren bertsoan, artean lehenengo bertso gogoangarriak utzitako oihartzuna itzali gabe zegoela, eta apalago Joanes, mundutarrago. Azkenean kasik berdinketa teknikoa, baina anaia gazteena nagusi. Bejondeizuela. Bereziki deigarria izan zen haserako bertsoaldia zer nolako patxadarekin ondu zuten, milaka zaleren aurrean baino, etxeko egongelan bertsotan ariko balira bezala Nafarroako txapela janztea zer den badakiten Saioa Alkaiza eta Julio Soto, hirugarren eta laugarren atzo. Barrutik kantatu zuen betiko moduan Alkaizak, bertsoaldi bakoitza azkena izango balitz bezala, eta goia jo zuen bakarkakoan, txikitan egurra eman zion irakaslearen eskela egunkarian irakurri eta poztu denaren larrutik. Irudiak sortuz film labur gogoangarria eraiki zuen hiru bertsotan. Ofizio batzutako zenbait bertsotan zehaztasun apur bat falta izan zitzaion agian buruz-burukoan kantatzeko txartela lortzeko. Laugarren Soto, baina aspaldiko Soto itzaliena ikusi genuen atzo oholtza gainean. Maila goreneko bertsolaria dela kontuan hartuz, saiotik kanpo egonda ere, bertso onak kantatu eta puntuak pilatzeko gai da, edozein kasutan. Bakarkako hunkigarria, baina ofiziotan oso gorabeheratsu. Egun guztiak ez dira berdinak, ezta txapelketa guztiak ere. Eneko Lazkoz bosgarren atzo; gozagaitz somatu genuen sakanarra saio osoan zehar, gauza asko esan nahiak akats teknikoak egitera kondenatuta zenbaitetan, eta bertsoaldiaren arrastoa galduta tarteka, bakarkakoan kasu. Buruz burukoan protagonista izan da aurreko edizioetan, baina atzo urrun ibili zen aukera horretatik. Sarai Roblesek bakarkako hunkigarria ondu zuen ganbaran bideo zinta zaharrak aurkitu dituenaren larrutik; lehenengo bertsoan gaia kokatu, eta entzuleoi oiloipurdia eragin ziguten beste bi ale, ondoren. Aipagarria baita ere Xabatekin batera soldaduska berreskuratu dezaketela-eta osatu zuen bertsoaldia. Eta atzoko debutariak, Ekhiñe Zapiain eta Eki Mateorena, zazpigarren eta zortzigarren, hurrenez-hurren. Halako plaza handiak ez zituen kikildu eta ausart aritu ziren kantuan, bakarkakoari baino ofiziotako lanari neurria hobeto hartu bazioten ere.

Golaren inguruan zituen zalantza guztiak uxatu ditu Athleticek. Orain arte jokatu dituen hemeretzi partidetatik, erdietan golik sartu gabe geratu da. Ezinegona zegoen Bilbo aldean, jokalariek nekez sareratzen zituztelako baloiak atera. Bada, Levanteren aurka izandako lehen aukeran, zurrumurru guztiak isilarazi ditu Robert Navarrok. Neurketaren hirugarren minutuan aurretik jarri dira zuri-gorriak, eta lehen zatia bukatzear zela sartu du bigarrena Nico Williamsek, 44. minutuan. Aurrelari nafarra eta katalana izan dira Athleticeko jokalaririk onenak —Navarrok bigarren zatian zelaia utzi behar izan du, orkatilan min hartu duelako—. Ernesto Valverderen taldearentzat nahikoa izan da hori Valentzian hiru puntu eskuratzeko, nahiz eta bigarren zatian etxekoek pauso bat aurrera eman eta bizpahiru aukera izan dituzten markagailuan aldea murrizteko. Partida hasi eta berehala sartu du lehenengo gola Athleticek. Nico Williams taldeko izarrak ezker hegalean baloia jaso du, eta ederki ikusi du lerro artean aurrera egiten Berenguer. Hari baloia pasatu, eta nafarrak erdiraketa aparta egin dio Navarrori, hark bigarren zutoinetik baloia sarera bultza zezan. Athleticentzat albisterik onena Williamsek haren bertsiorik onena berreskuratu izana da, nahiz eta oraindik arrastaka dabilen pubalgia dela-eta. Lehen zatian partida kontrolpean izan dute zuri-gorriek, Levante kasik ez baita Unai Simonen atera hurbildu ere egin. Athleticek, ordea, hiru aukera garbi izan ditu abantaila handitzeko. Nico Williamsen oinetatik atera dira Bilboko taldearen jokaldirik arriskutsuenak. Horietako batean, Nico Williamsek ezker hegaletik aurkariari izkin egin, eta jaurtiketan atezaina gainditu arren, Levanteko atzelariak aldaratu du baloia atetik gertu. Beste jokaldi batean ere, Williams barruraino sartu da, baina jaurtiketan kanpora joan zaio baloia. Horren segidan, Navarrok aukera garbia izan du, kontraeraso azkar baten ostean. Lehen zatiaren amaieran, baina, Levante gerturatu da Simonen atera. Geldikako jokaldi batean Unai Elgezabal Levanteko kapitain urduliztarrak gertu izan du gola, lehen zutoinetik egindako burukada batean. Aurkaria hobekien zegoen garaian, orduantxe jo dute bigarren kolpea zuri-gorriek. Kontraeraso azkar batean, Robert Navarrok azkar jokatu du Berenguerrekin, eta hark segituan ikusi du Nico Williams zelai erdian korri egiteko prest. Nafarra Levanteren atezainaren aurrean bakar-bakarrik geratu da, baina ez da kikildu. Kontrara, patxada osoz baloia loratu, eta bigarrena sartu du Athleticentzat. Bigarren zatian, Levante hobeto Bigarren zatian etxeko taldea suspertu egin da, eta haienak izan dira gol aukerarik garbienak. 51. minutuan eman du Levantek lehen abisua. Geldikako jokaldi batean sartu dute gola etxekoek, baina jokalaria jokoz kanpo zegoela adierazi du epaileak. Hurrengo abagunea segidan etorri da. Bigarren zatian zelairatu den Ivan Romerok huts egin du Simonen aurrean bakar-bakarrik zegoela. Gaitz erdi Valverderen taldearentzat. Orduan izan du partida erabakitzeko aukera Athleticek. Valverderen taldeak kontraeraso bat baliatu nahi izan du, baina Gorka Guruzetari hanka azpitik joan zaio baloia. Aurrelari donostiarra ezin sinetsita geratu da nola ez duen lortu baloia sareratzea, goleko marraren ondo-ondoan baitzegoen. Azken minutuetan, Bilboko taldeak ez du estutasun handirik izan. Eta halaxe bukatu da partida. Arnasa hartu du Athleticek. Levante-Athletic Levante. Ryan; Toljan, Elgezabal, Matturro, Manu Sanchez; Carlos Alvarez, Arriaga, Oriol Rey, Olasagasti; Etta Eyong eta Koyalipou. Athletic. Unai Simon; Lekue, Vivian, Paredes, Yuri; Rego, Jauregizar; Navarro, Berenguer, Nico Williams; eta Guruzeta. Golak. 0-1: Robert Navarrok (3. min); 0-2: Nico Williamsek (44. min).