1 Zer egin du Trumpek oraingoan? Fiskaltza Trumpek bi emakumeri egin zizkien legez kanpoko ordainketen atzetik dabil. Orain presidente denak iraganean sexu harremanak izan zituen Stormy Daniels pornografia aktorearekin eta Karen McDougal Playboy aldizkariko modeloarekin, eta isilik egoteko ordaindu zien 2016ko hauteskunde kanpainan. Danielsi 114.000 euro ordaindu zizkion, eta McDougali, 133.000.
2 Ez zitzaion merke atera… Berak ez ditu onartuko harremanak, noski. Ez, baina kontu jakina da. Trump presidente egin berritan atera ziren kasuak argitara; gainera, ordainketak egin zituen abokatuak, Michael Cohenek, guztia kontatu zion Poliziari. Hark 2018an adostu zuen hiru urteko kartzela zigor bat, eta betetzen ari da orain.
3 Eta Trump? Immunitatea du presidente izateagatik, ala? Hori diote handikiaren abokatuek, bai. Gaiak, berriz ere, auzitan jarri du AEBetako presidenteek euren inguruko informazio eskaerak blokeatzeko duten gaitasuna. Aurrekaririk sonatuena Watergate kasua da, eta Auzitegi Gorenak hura hartu du erreferentzia gisa: 1974an, Richard Nixon behartu zuten bere bulegoko grabaketa batzuk aurkeztera espioitza eskandalu hura argitzeko. Bill Clinton ere kondenatu zuten sexu jazarpen kasu baterako frogak ematera.
4 Lewinsky kasua, ez? Bai. Clintonek sexu harremanak izan zituen Etxe Zuriko bekadun batekin, eta 1998an epaiketa politiko bati egin behar izan zion aurre, impeachment bati.
5 A zer presidenteak AEBetan… Kargu horrek ez zaitu ukiezin egiten, beraz. Ez, baina baditu bere abantailak: oraingoz, presidente den bitartean, ez dirudi Trumpen diru kontuak publiko egingo dituztenik. Hori eskatu zuen AEBetako Ordezkarien Ganberak —demokratak nagusi dira han—, baina kasu horretan Auzitegi Gorenak Trumpi eman dio arrazoia. Hauteskundeak igaro arte, behintzat, salbu da errepublikanoa.
6 Hala ere, ez dio graziarik egingo bere kontuak gainbegiratzeak. Zipitzik ere ez. Erabakia jakin bezain pronto Twitterren idatzi zuen purrustada ikusi besterik ez dago… Jazarpen politiko baten biktima dela dio, eta bera espiatzea egotzi dio Obamaren gobernuari.
7 Ez dago kontuak argitaratzera derrigortuta? Ez, baina egia da azken berrogei urteetan bere diru kontuak plazaratu ez dituen lehen presidentetzarako hautagaia dela. Idatzi gabeko lege hori hautsi zuen 2016an.
8 Horretarako ere berezia izan behar… Izango du ezkutatzeko zerbait. Egozten dizkioten iruzurrak argitzen lagun dezake Trumpen mugimendu finantzarioak eta donazioak publiko egiteak. Besteak beste, The New York Times egunkariak 2018an argitaratu zuen bere anaiekin batera dirua ezkutatzeko enpresa faltsuak dituela.
9 Duela gutxi ez al zuten epaitu beste konturen bategatik? Bai. Ukrainako presidenteari xantaia egitea egotzi zioten, eta impeachment baten ostean absolbitu egin zuen Senatuak. Baina hori beste kontu bat da.
Oporretarako, ikasturterako, lanaren antolaketarako… Hainbat agertokitarako prestakuntzak ohiko bihurtu diren honetan, ekonomiaren bilakaera posibleari buruzko txosten guztiek ere orain gutxienez bi agertoki dakartzate, suspertzea oso desberdina izan daitekeelako, adibidez Europan, pandemiaren bigarren olatu handi bat iritsi ala ez.
Geroak zer dakarren asmatu nahian, inoiz begiratu gabeko datuei begira dabiltza Wall Streeten ere. COVID-19aren positibo tasak, ospitaleratze kopuruak, eragin demografikoak, lanpostuei buruzko webguneetarako bisitak, gasolinaren kontsumoa, jatetxeetako erreserbak… Ekonomia abian jartzearekin antzemandako suspertzea, hala ere, oso kolokan ikusten dute AEBetan, baikorrenak ere kezkatzeraino.
Europako Batzordeak aste honetan aurkeztutako aurreikuspenek ere ez dute baikortasun handirik. Batzordeak okertu egin ditu hazkunde ekonomikoaz maiatzean egindako iragarpenak, konfinamenduetatik ateratzeko prozesuak uste baino mailakatuagoak izan baitira. Batasuneko herrialde gehienetan aurretik uste baino gehiago hondoratuko omen da BPG barne produktu gordina 2020an, eta 2021. urteko suspertzea espero baino txikiagoa izango da.
Orokorrean, batzuen eta besteen iragarpenek diote onenean bi urte beharko direla pandemia aurreko datu ekonomikoetara iristeko. Eta guztiek diote hiru herrialde handiek, Italiak, Espainiak eta Frantziak hilabete latzak dituztela aurrean.
Herrialde horien kasuan, etorkizunerako agertoki posibleak oso baldintzatuta daude, hasteko, datorren asteburuko goi bilerarekin, zeinetan Europako Batasunak negoziatzekoak dituen epe luzerako aurrekontuak eta pandemiaren ondorioei aurre egiteko suspertze funtsa. Europako diruaren itxaropenak, hala ere, ez du uxatzen turismotik bizi diren eremuek nozituko duten sarraskia.
Dena den, haiek hobeto ibiliko direla pentsatzen dutenek zuhurtzia pixka bat izan beharko lukete. Branko Milanovic ekonomistak maiatzean idatzi du hein batean «alferrekoa» dela oraintxe bertan aurreikuspen ekonomikoak egitea. Hasteko, Milanovicek dioenez, koronabirusarekin mundua sekula ikusi gabeko egoera bati —bi mundu gerrak kenduta— ari zaio aurre egiten, eta bi dira egoera horren ezaugarri nagusiak: bat, krisiaren izaera benetan globala; eta bi, inork ez dakiela pandemiarekin zer gertatuko den: istorio honek bukaera irekia duela.
Milanovicen ustez, gainera, aurreikuspenetarako eredu ekonomikoek nekez har ditzakete kontutan ekonomiaz kanpoko shocken eraginak, besteak beste, shock horiek ezin direlako iragarri. «Une honetan inork ezin dezake esan Txinak Hong Kong inbaditu dezakeen, edo [Donald] Trumpek Txinako inportazio guztiak debekatuko dituen, edo arrazaren inguruko protesten antzekoak gerta daitezkeen beste nonbait». Historiak inporta duela dio Milanovicek, akatsa dela kontrakoa pentsatzea, pentsatzea pandemiak ekarritako aldaketa sozial eta politikoek ez dutela izango eraginik.
Ziurgabetasunaren zama inoiz baino handiagoa denez, eta jabetuta ekonomia ez dela zenbakiekin itxitako gauza bat, munduak lanak ditu etorkizuna zein izan daitekeen asmatzen.
Dena den, ez dago gaizki berriz ere ikustea ekonomia ez dela naturalki gertatzen den gauza bat: eskaintza eta eskaria, hazkundea, langabezia… Horiek ez direla fenomeno meteorologikoak; jarrerek, iritziek, politikek, osasun sistemek edo botoek eragina izan dezaketela ekonomian, onerako edo txarrerako.
«Agoizko Gamesako langileak gure indar guztiekin borrokatuko gara enpresaren erabakia baliogabetzeko». Argi eta irmo mintzatu zen Ainara Lizarraga, langile batzordearen izenean. Baina borroka hori «denek elkarrekin» egiteko beharra azpimarratu zuen. Nafarroako Gobernuaren egoitza da jauregia, eta haiei mintzatu zitzaien berehala: «Nafarroako Gobernuak esku hartu behar du itxiera eragozteko, eta enpresa proiektu bat bilatu behar du Nafarroako eremu oso bat hiltzen ez uzteko».
Gogora ekarri zuen Gamesak Agoitzen ireki zuenean administrazioak txalo jo zuela, eta horregatik duela gatazkan esku hartzeko ardura. «Diru publiko asko jaso duen enpresa da, eta gobernuak ezin du beste alde batera begiratu». Horregatik, hitz hutsak alde batera uzteko, eta «benetako konpromisoak» hartzeko galdegin zion gobernuari. Herriak husten ari direla eta, Nafarroako Gobernuak kezka agertu du askotan; beraz, langile batzordeak uste du orain duela kezka hori benetakoa dela adierazteko garaia.
Izan ere, Gamesa ixteak kalte handia eraginen lioke eskualde osoari. Argi azaldu zuen Lizarragak: «Gure lantegiak sekulako eragina du Pirinioaurreko eremu osoan. Itxierak nabarmen areagotuko luke Nafarroak duen despopulazio arazoa». Manifestazioan zenbait herritarrek kartelak erakutsi zituzten Gamesa ez ixteko aldarriarekin. Horietan irakur zitekeen itxierak eraginen lukeen kaltea: 239 familia lanik gabe geldituko dira. Langile batzordearen pankartaz gainera, agoiztarrek beste bat eraman zuten: Iratiko herriak bizirik.
«Aitzakia hutsa»
Agoizko lantokia ixteko erabakia «deslokalizazio hutsa eta gogorra» dela salatu zuen Lizarragak: «Ez da galerak dituen enpresa bat. Diru asko irabazten duen eta gure etorkizuna eta gure familiena kontuan hartu gabe are gehiago irabazi nahi duen enpresa bati buruz ari gara». Langile batzordearen arabera, 2021eko irailera arte lan karga bermatua dute; beraz, lantegia ixteko arrazoiak «aitzakia hutsa» direla salatu zuen Lizarragak. «Gure lantokiak hamar urte baino ez ditu, eta oso lantoki lehiakorra da». Pala-eredu handiagoak egiteko eta egokitzeko gaitasuna dutela ziurtatu zuen, hori baita lantegia ixteko Gamesak eman duen arrazoia.
Irrintzi batekin hasi zen manifestazioa, eta Andres Marquez langile batzordeko kidearen malkoekin bukatu. Berak hitz egin zuen gazteleraz, eta aurpegian sumatu zitzaion benetan ari zela «egoera zaila bizi dugu» zioenean. Txalo zaparradak eta ibilbidean aditutako burrunbak itxi zuen ekitaldia. Bide osoan ez zioten leloak oihukatzeari eta zarata egiteari utzi. Ukabila goratuz askotan, amorruz beterik, maskarak ere ezin zituen oihuak apaldu. Aldarria argi entzutea lortu zuten.
Erakundeak adierazi du COVID-19aren agerraldi berriek merkatua «ilundu» dezaketela. Ekainean jada azken bederatzi urteetako minimoetara iritsi zen petrolioaren ekoizpena: 86,9 milioi upel eguneko. 2021erako aurreikuspena eguneko 97,4 milioi upelekoa da.
Apirilean eskaintza 14 milioi upel jaitsi zen, baina IEAk uste du bigarren seihilekoan eskaintza handitu daitekeela.
Kontseiluko presidenteak, Charles Michelek, atzo marraztu zuen uztailaren 17-18rako gudu zelai berria. Eztabaidarako oinarri izango den proposamenak, hasteko, epe luzerako aurrekontu txikiagoa aurreikusten du. 1,1 bilioi eurokoa zena otsailean, 1,074 bilioikoa da orain.
Proposamen horrekin ez litzateke txikituko Nekazaritza Politika Bateratuko diru saila, baina otsailean proposatutakoa jada nahikoa txikia zen, orain arte alor horretara bideratutako diruei begira. Berdin jazo da kohesio funtsekin, zeinak hegoaldeko eta ekialdeko herrialdeentzat garrantzitsuak diren.
Michelek beste adjudikazioetan proposatu ditu murrizketak. Hasieran baino diru gutxiago legoke ikerketa programetarako, nazioarteko laguntzetarako, eta migrazioen eta mugen kudeaketarako.
Deskontuak
Hori bai, aldaketarik ez aurrekonturi egin beharreko ekarpenetan zenbait herrialdek dituzten deskontuetan; dirua aurrezten jarraituko lukete Alemaniak (3.671 milioi euro), Austriak (237 milioi), Danimarkak (197 milioi), Herbehereek (1.576 milio) eta Suediak (789 milioi).
Kontzesio bat ote da suspertze funtsa presiopean duten herrialde xuhurrak—Frugal Four delakoak— gozatzeko, Austria, Danimarka, Herbehereak eta Suedia? Hala bada, ez da egin zaien kontzesio bakarra.
Koronabirusaren ondorioei eta etorkizunari aurre egiteko suspertze funtsarentzat Europako Batzordeak proposatutako kopuru bera jaso du Michelek. Oraindik ere 750.000 milioi euro dira, eta horietatik bilioi erdia laguntza zuzenetan banatuko litzateke, gainerako 250.000 milioiak kreditu gisa joanda.
Baina, xuhurrek nahi bezala, Suspertzerako eta Erresilientziarako Tresnako (RFF ingelesez) diruak banatzerakoan ez lirateke erabat aplikatuko Espainiaren eta Italiaren mesederako diren irizpideak. Hala, diruen %30 banatzeko, kontuan hartuko litzateke 2020 eta 2021eko barne produktu gordinaren erorketa. Horrez gain, xuhurrek eskatu bezala, 2026an hasi beharko lirateke zorrak pagatzen, Batzordeak 2028. urtea ezarri zuenean.
Halere, jarrera zurrunenetakoa duten Herbehereek ez dute lortu gurari bat: Europako Batasuneko herrialde guztiek aho batez eman behar izatea herrialdeei laguntzak emateko oniritzia. Gehiengo kalifikatua proposatu du Michelek.
Herbehereetako lehen ministro Mark Ruttek abegi ona egin zion atzo bertan Michelen proposamenari: «Otsailekoak baino itxura hobeagoa du». Negoziatzeko prest agertu zen, baita presioei aurre egiteko ere. «Ez naiz mazapanezkoa, maneia dezaket hori», esan zuen Ruttek.
Eta motorra hoztu egin da; ez dabil lehen bezala. 2018. urtean erakutsi zituen lehen sintomak, eta auto saltzaileek iazkoa izan zuten urterik txarrena 2012tik. Jada argi dute aurtengoa are okerragoa izango dela. Urtea hasi zenetik, iaz baino %47 gutxiago saldu dute Hego Euskal Herrian, eta %25-30eko galerak aurreikusi dituzte abendurako. «Ez daukagu esperantzarik urteari buelta emateko. Gure helburua da merkatua normalizatzea; datozen hilabeteetan okerrera ez egitea, behintzat», azaldu du Javier Bagues AEGA Gipuzkoako Automozio Enpresen Elkarteko salerosketa arloko presidenteak.
Iaz bezala, udako hilabeteetan jarriak dituzte esperantzak, eta, orduan bezala, gobernuek auto berriak erosteko bultzatutako Renove planak izango dituzte lagun. Oraingoan, gainera, lehenengo aldiz bateragarriak izango dira Eusko Jaurlaritzaren eta Espainiako Gobernuaren laguntzak.
Gasteizko gobernuak bere plana urtarrilean abiatu zuen, eta, koronabirusaren krisiarekin batera, bikoiztu egin du aurrekontua. Hala ere, uste baino kaskarragoak izan ziren urte hasierako kanpainako emaitzak —iazko udakoak ere ez ziren espero bezalakoak izan—, eta auto saltzaileak jakitun daude oraingo egoerak sortutako ziurgabetasunak nekez animatuko dituela bezeroak. «Beldurra nabari da. Familia askorentzat, auto berria erostea inbertsio garrantzitsua da», azpimarratu du Baguesek. Berak, halere, argi du: «Hori egiteko asmoa zuenak orain du momentua. Bereziki Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, laguntza oso onak daudelako».
Maiatzaren 11n ireki zituzten kontzesionarioak, eta, ekaineko salmentak ikusita, «argi izpi batzuk» ikusten hasiak direla dio Baguesek. «Sentsazio onak ditugu». Iazko hil bereko emaitzekin konparatuta, %6,1 gutxiago saldu dute Jaurlaritzaren laguntzak izan dituzten lurraldeetan iaz ere izan zituzten, eta ekaina, oro har, hilabete «ona» izan ohi da—. Nafarroako Gobernuak ez du pizgarririk eman, eta %18,7 egin dute behera ekainean. Saltzaileek espero dute Espainiako Gobernuaren planaren eragina uztailean nabaritzea lau lurraldeetan.
Gakoa: zertarako
Baguesen arabera, jende asko Madrilen erabakiaren zain zegoen, eta, bereziki, laguntza horiek bateragarriak izango ote ziren Jaurlaritzak emandakoekin. «Sorpresa handia hartu dugu; eszeptiko geunden». Astelehenean argitaratu zen BOE Espainiako Aldizkari Ofizialean. Eta oro har pozik daude saltzaileak, mota askotako autoetarako laguntzak daudelako, baina ez guztientzat. Jaurlaritzaren planarekin gertatzen den bezala, horrek «nahasmendua» sortu du haiengan eta erosleengan.
«Egia da ez dagoela motor guztientzako laguntzarik, baina aukera handia dago. Arazorik ez dago argi baduzu zer auto formatu nahi duzun eta ez bazaizu horrenbeste inporta modelo zehatza». Baguesen arabera, bi dira gakoak: «Momentua da baloratzeko auto zaharrak zenbat iraungo dizun eta auto berria zertarako erabiliko duzun». Bigarren puntu hori garrantzitsua da auto mota hautatzerakoan, eta, bereziki, alternatibo edo elektrikoen kasuan. Horien salmenta kuota egun %10,7 da Hego Euskal Herrian. «Mugimendu pixka bat nabari dugu, baina ez ekoizleek urte hasieran pentsatzen zuten neurrikoa. Bezeroak ondo informatu behar ditugu auto mota horien abantailez eta desabantailez».
