Ardogileak zeruari begira izaten dira, sarri, ekaitz batek mahastia hondatuko duen beldurrez. Ez da trumoi burrunbaz iritsi, isilean baizik, baina beste sektoreetan bezala, kinka larrian jarri du ardogintza koronabirusaren ekaitz neurrigabeak. Inoiz baino gehiago hemengo kontsumitzailearen beharra azpimarratu dute BERRIArekin hitz egindako upategiek, jatorri izenek eta bestelako eragileek. Laguntza dei etsia da haien mezu nagusia: «Hemengo ardoa kontsumitu, itotzen ari gara eta».
«Salmentak erabat erori dira, ostalaritzaren itxialdiak bete-betean jo gaituelako. Ez dira bakarrik hemengo tabernak eta jatetxeak; mundu osoan gertatu da geldialdia, eta esportazioetan etenaldia eduki dugu, era berean». Bakioko (Bizkaia) Doniene Gorrondona txakolin upategiko arduradun Ixiar Insaustik aho bilorik gabe azaldu du muturreko egoera. «Ez da ahaztu behar gu lehen sektoreko langileak garela, aldi berean, eta lanean jarraitzen dugula, mahastia zaintzen, uzta prestatzen».
Ardoaren sektoreak laguntzak jasoko ditu, era batera edo bestera. Har daitezkeen neurrien artean dago mahats kopuru jakinak biltzeari uztea, betiere mahats horri prezio bat jarrita. Merkatua erabat ez haustea eragotziko luke horrek beharbada, botila gehiegi salgai jarriz gero, prezioak amildu egingo baitira, upategi txikien errentagarritasunaren muga igaroz. Itxiera bene-benetako aukera da batzuentzat. «Jatorri izenari eta Jaurlaritzari dagokie uzta murriztearekin lotutako proposamenak egitea, baina mahatsa lurrera botatzea ere lan bat da. Guk ez dugu ikusten halakorik, benetan», dio Insaustik.
Turismoaren zain
Ostalaritzaren bidez ez da ardoa saldu aspaldian, eta tarte handi baterako ez da espero tabernak eta jatetxeak soluziobide eraginkor bat izatea. Upategian bertan saltzea da askorentzat biderik onena, eta, horretarako, bisitaldiak antolatzen dituzte; baina hori guztia ere geldirik dago, eta zaila ematen du martxan jartzea berriro luze gabe. «Salmenta kanal guztiak lantzen ari gara; etxean kontsumitzeko ohitura txikia dago Euskal Herrian, eta etxerako salmentak igotakoak ez du orekatzen ostalaritzan galdutakoa». Inoiz baino argiago ikusiko da orain hemengo produktuak kontsumitzea oso garrantzitsua dela Euskal Herriko ekoizleentzat, eta ardoa ez da salbuespen izango. «Uste dut ez dela ikusten hain argi ardoen atalean», azaldu du Insaustik; «euskal industria oso bat dago sektorean, eta kontsumitzeko garaian ez dut sumatzen hemengoaren aldeko sentsibilitate hori. Argi dago sektoreak aurrera egin dezan gakoa dela guk geurea kontsumitzea, janariekin bezala, baita edariekin ere».
Baina oraintxeko egoera da salmenta bide nagusiak itxi egin direla: ostalaritza, upategiko bertako salmenta eta esportazioak. «Ez da ezer saltzen, salbuespenak salbuespen», esan du Ruth Mozo Getariako Txakolina jatorri izeneko idazkariak. «Saltokietan ateratzen denak ez du inolaz ere konpentsatzen galdutakoa. Abendutik martxora saldu da zerbait, eta hortik aurrera ia ezer ez. Eta ez dago saldutako guztia kobraturik, gainera». Mozok beste aldagai bat sartu du soluzio zaileko ariketan: «Guretzat oinarrizkoa da turismoa. Kanpotik etortzen direnek hemengo produktuak probatzen dituzte, eta erosi gehienetan; bada, hori bukatu da, eta ikusi egin behar da uda honetan zein neurritan egongo den turismoa». Kanpoko bisitariekin itxaropen apur bat badute upategiek. «Kezka izugarria dugu sektorean: Gerta dakiguke upategiak ez hustea abendurako, uzta berriari lekua egin beharko diogunerako».
Naturaren zikloa aurrera
Hori baita beste arazo handia. Mahastiak aurrera jarraitzen du koronabirusarekin zer gertatzen den jakin beharrik gabe. Irailerako uzta berria biltzeko egongo da. «Hiru milioi litrotik gora ekoizten dugu sor-markaren barruan, eta, hemengo produktuak erosteko sentsibilitatea handituz gero ere, ez da nahikoa izango produkzioari erantzuteko», ohartarazi du Mozok. «AEBak, Japonia eta Frantzia dira gure esportazioen helmuga nagusiak, eta hori ere eten egin da. Batzuen batzuek saldu dute kanpora, alarma egoera zela ere, baina bitxikeria baizik ez da izan. Ostalaritza eta turismoa dira gure esperantza; ea udan apaldu ditzakegun galerak hein batean, upategi batzuk ez baitaude egoerari aurre egiteko moduan».
Nafarroan ez dago kezka apalagorik. Nafarroa sor-markako upategi txikiak erantzuteko gaitasunik gabe gelditu dira. Horrela kontatu du Lezaun upategiko Edorta Lezaun bazkideak. «Goitik behera aldatu zaigu egoera. Upategietarako bisitak, jatetxea, merkatu txikiak… horiek dira gure salmenta bideak, eta denak itxi dira. Landetxeak, ardoaren turismoa… ekosistema horretan dauka lekua gure negozio ereduak, eta oraintxe ez da bideragarria». Internet bidez eta saltoki handietan ohi baino gehiago saltzen ari dela onartu du Lezaunek, baina kontsolamendu txikia da. «Asko igo dira, bai, baina ez jasaten ari garen galera orekatzeko moduan. Barne turismoaren aukera hor egon daiteke uda partean, baina ikusteko dago zein neurritan aktibatuko den». Esportazioen eta hemengo salmenten arteko harremana ere izan du hizpide: «Asko hitz egiten da ardoaren esportazioari buruz: Honolulun ere saltzen dela ematen du; bada, dena erori da. Inoiz baino argiago dago hemengo kontsumoa behar dugula, elikadura burujabetza behar-beharrezkoa dugula, eta Euskal Herrian ez dugu horrelakorik. Krisi honek gure gaitasunari buruzko hausnarketa sakon bat eragin beharko luke».
Ardoak, oro har, ostalaritzarekiko mendekotasun handia duela esplikatu du Nafarroa jatorri izeneko presidenteak, David Palaciosek. «Mahastiaren zikloa aurrera doa, eta aurten, gainera, uzta handia aurreikusten dugu; bilketa pare bat aste aurreratua dator». Tabernek martxan jarri dituzte terrazak, baina oraindik ez dago jarduera handirik. «Zain gaude ostalaritza abiatzen ote den, baina bakarrik ziurgabetasuna dago oraintxe. Horregatik, neurriak hartu behar dira, eta lehenbailehen». Neurri horien artean egon daitezke ardoa konfinatzea, alegia, ardo kantitate bat merkatura ez ateratzeko laguntzak jasotzea. Eta mahatsa biltzeari uzteko laguntzak ere bai. «Ardo soberakina eragotzi behar da, batez ere urteko ardoaren kasuan. Hark bere kontsumo epea dauka, eta merkatua ardo uholde batez estaliz gero, prezioak gehiegi jaitsiko dira, eta negozioak ez dira bideragarri izango».
Toloño magalaren koloreak
Estatuaren laguntzak espero ditu Palaciosek. «Ikusteko dago, ordea, zein neurritakoak diren, baina jakin beharko genuke jada, mahastiak era batera edo bestera kudeatzeko. Honek guztiak aurrean eraman gaitu. Ez geunden prestaturik, eta litekeena da upategi batzuek ezin eustea».
Arabako Errioxan atsekabez ikusten ari dira di-da batean gal dezaketela «ardoari duen balioa emateko urte askoan egindako lana». Juan Luis Cañas ardogilearen hitzak esanguratsuak dira: «Ikusiko bazenu zein politak dauden mahastiak, zer kolore hartu duten gereziondoek… eta auto alerik ez errepideetan. Ematen du ez gaudela hemen». Luis Cañas eta Amaren ardoen jabeak argi dauka ekoizpenaren %85 baizik ez duela baimendu behar Errioxa sor-markak aurten. «Eutsi egin behar diogu orain. Balio erantsi izugarria eman diogu gure ardoari azken hamar urteotan, eta kontsumitzaileari ulertarazi diogu horrek prezio jakin bat duela. Ezin gara hasi orain lehiatzen ardoa botilatu baino egiten ez dutenekin».
Cañasek uste du esportazioa flotagailu izango dela. «Atzerrira saltzen dutenak hobeto aterako dira, nahiz eta orain esportazioak asko jaitsi diren. Barne merkatuko ostalaritzarentzat aritzen direnek oso gaizki pasatuko dute», iragarri du. Bisitaldiak antolatzeko desiratzen dago, bestalde. «Hori da gure gozamena: egiten duguna erakustea, kontsumitzaileari aurrez aurre esplikatzea zergatik den gure ardoa geurea».
Samaniegotik Bastidara kilometro gutxi daude. Tierra upategiko jabe Carlos Fernandezek mezu argia bota du handik: «Ez gara ohartzen ari zer datorkigun. Hamar urte gal ditzakegu berehala, eta bidean hilotzak geratuko dira». Ezkor dago ardogileek duten egoera dela eta: «Talde handiek prezioa merkatuko dute, etsi-etsian. Hemengo kontsumitzaileari esan behar diogu inoiz baino gehiago pentsatzeko zer ardo erosten ari den. Hemen, Euskadiko ardoa dugu, goi kalitateko Errioxa, eta ehunka lanpostu daude jokoan». BEZa jaistea eta bestelako laguntzak «ezinbestekoak» jotzen ditu. «Mahatsaren prezioa amildu egingo da, eta negozio eredua kinka larrian dago oraintxe. Uzta aurrera doa, eta agian pagatu beharko diet biltzaileei ardoarekin, zer dakit nik!».
Segurtasun Sailak debekatu egin du etxean hamar lagun elkartzea. Zer deritzozu horri?
Segurtasun Sailaren irizpideek legezkotasun pritzipioa urratzen dute. Debeku hori urratzen duenari zigor prozedurak irekiko dizkiotela jakinarazi dute, baina isun horiek jartzeko oinarri juridikoa ez dago inon jasota. Legearen kontra ari dira jokatzen. Gainera, Segurtasun Sailaren irizpide hori ez dator bat EAEko aldizkari ofizialean jasotakoarekin. Ertzaintzaren irizpide hutsak lege bihurtu nahi ditu Jaurlaritzak, baina ez dira lege, ez dituztelako beharrezko baldintzak eta prozedurak betetzen lege izateko. Finean, arazoa da Segurtasun Sailaren irizpide bati lege izaera eman nahi diotela, eta hori oso arriskutsua da.
Hortaz, lege ikuspegi batetik, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoaan posible da etxean hamar lagun elkartzea?
Dekretuan jasota dagoenari kasu eginda, etxean eta kalean hamar lagun elkartu ahal dira. Osasun Ministerioaren dekretua eta Lehendakaritzaren dekretua osagarriak dira puntu horretan.
Hori horrela izanik, Akab taldekoek asmorik duzue auzibiderik abiatzeko?
Auzibideren bat abiatu dezakegun aztertzen ari gara, baina oso zaila da. Abiatu den dinamika oso gaiztoa da. Guk argi dugu zein den legearen interpretazio egokia, eta ez gara interpretazio hori egin duten bakarrak. Badakigu beste abokatu batzuek ere iritzi bera dutela, eta Gasteizko Udaltzaingoak, adibidez, legearen interpretazio berbera egin duela; hau da, hamar laguneko bilerak egin daitezke kalean, betiere segurtasun neurriak errespetatzen badira. Baina jendearen artean zalantzak eta segurtasunik eza dira nagusi. Poliziak, gainera, jendea identifikatuko du, ekinbideak irekiko ditu, zigor prozedurak abiatuko ditu… Badakigu azkenean epaileek arrazoia emango digutela, baina bitartean gizartea ez dago prest kostu hori guztia bere gain hartzeko, logikoa denez.
Herritarren artean ezinegona zabaldu dela sumatu duzue?
Obedientzia beldurraren bitartez lortzen ari dira, nahiz eta justu kontrakoa den egin beharrekoa. Segurtasun Sailetik bidaltzen ari diren mezua kontraesanezkoa da. Euren irizpideak justifikatzeko, esaten dute terrazetan errazagoa dela kontrol neurriak ezartzea, baina argi dago kalean ere kontrola bermatzeko gai direla, orain arte horrela egin baitute. Oso logika arriskutsua erabiltzen ari dira.
Zer dago honen guztiaren atzean?
Batetik, egoera honetan egon daitezkeen protestak pixkanaka-pixkanaka baldintzatuz joan nahi dute. Bestetik, jendearen artean beldurra zabaldu nahi dute. Gu argi ikusten ari gara jendeak oso barneratuta daukala beldur hori.
Alarma egoerarekin batera autoritarismorako joera zabaldu al da?
Bai, dudarik gabe. Zigor prozedurak martxan jarri dituzte, eta hasi dira isunak iristen hainbat etxetara, nahiz eta bitartean prozedura administratiboak geldirik dauden oraindik. Oinarrizko eskubideen aurkako salaketak jartzeko aukera badugu, baina jendea nekatuta dago, eta, orokorrean, nahiago du isuna ordaintzea eta dena ahaztea. Hau da, lortu dute jendearengan beldurra eta segurtasunik eza eragitea. Ziurgabetasun juridikorik ezaren ondorioz, handitu egin da Poliziaren zigorgabetasuna, eta, inpunitate hori handitu den neurri berean, autoritarismoa hazi egin da. Egoera itogarri batean gaude, eta, gizartean beldurra zabalduz doan heinean, herritarrek gero eta jarrera indibidualistagoa dute.
Jendez lepo zeuden terrazen argazkiak eta bideoak uretan eroritako pintura tanta bat bezala zabaldu ziren sakelako telefonoetan eta sare sozialetan. Konfinamendu neurrien leuntze prozesuko fase berriko lehen eguna zen astelehena, eta terraza batzuetan argi eta garbi urratu zuten mahaien artean gutxienez bi metro uzteko agindua. Atzo, berriz, egoera goitik behera aldatu zen; Bilbon, esaterako, udaltzainen presentzia handiagoa sumatu zen kaleetan. «Gaur goizean hiru aldiz pasatu dira dagoeneko, eta atzo [herenegun] arratsaldean ere hemendik igaro ziren», zioen atzo Plaza Barrian taberna duen ostalari batek.
Hiriburuetan pilatzen dira taberna terrazadun gehien, eta udal agintarien diskurtsoa erabat aldatu da egun gutxian. Iragan astean terrazen garrantziaz mintzatu ziren, baina atzo errietak iritsi ziren, jabeentzat zein bezeroentzat. «Oso arduratuta nago; bi metroko distantzia oinarrizko segurtasun araua da, eta isuna jarriko diogu betetzen ez duen orori», aurreratu zuen Gorka Urtaran Gasteizko alkate eta Eudel udalerrien elkarteko presidenteak. «Ez da unibertsitate master bat ikasi behar jakiteko gauza jakin batzuk ezin direla egin», gehitu zuen, haserre. Gasteizen, herenegun, 44 tabernak jarri zuten terraza. Bada, udaltzainek 22 ohartarazi zituzten, eta zazpiri salaketa jarri zieten. Lau salaketa jarri zituzten terraza baimenik ez izateagatik, bi ahal baino mahai gehiago erabiltzeagatik, eta bat lokalaren barruan zerbitzatzeagatik.
Udaltzainek, dena den, lan gutxiago izan zuten atzo, eta terraza guneetako giroa beste bat izan zen. Bilbon, eguraldiak txarrera egin izanak ez zituen hain erakargarri bilakatu, eta jabeek ere zorrotzago jardun zuten. Herenegun gehien zabaldu ziren irudietako bat Ledesma Bilboko kaleko goi aldeko tabernetako jende pilaketena izan zen. Atzo, baina, ez zuten ireki. Astelehenean itxi egin zituzten ateak, ezin zutelako jendea kontrolatu, eta oraingoz ez dute zabaltzeko asmorik. Kale berean negozioa ireki zuen Iñaki Burgok, Ledesma tabernako jabeak, eta lezioa ikasia zuen bezperatik. «Herenegun niri ez zidaten ezer esan, baina udaltzainek goizean argibideak eman dizkidate. Kalean izanda ere, nire negozioaren eremu fisikoan gertatzen dena nire erantzukizuna da». Hori dela eta, lokalaren mugak zinta itsasgarriz markatu zituen lurrean. Haren lokalean, dena den, ez zegoen ageriko arau hausterik.
Astelehenean, Bilboko udaltzainek ez zuten salaketarik jarri, Juan Mari Aburto alkatearen hitzetan «lehen eguna pedagogikoa eta informatiboa zelako». Epe hori, baina, atzo bukatu zen, isunena hasteko: «Osasun publikoa daukagu esku artean. Arauak bete egin behar dira. Zuhurtziaz, zorroztasunez eta erantzukizuna gure gain hartuz jokatzeko gai bagara, bigarren fasera pasatu ahal izango dugu; bestela, ez, eta damutuko zaigu». Zehazten hasita, Aburtok aipamena egin zien «beldurra galdu dutela dirudien gazte multzoei», baita «terrazetan modu arduragabean biltzen diren adinekoei» ere. Bilboko Udaleko EH Bilduren taldeak ohar bidez erantzun zion alkateari «arduratsu jokatzeko», eta «prebentzio eta pedagogia lanak egiteko» eskatu zion, isunetatik harago doazenak.
Zigor ekonomikoak
Baina zenbatekoak izan daitezke isunak? Eta nori jar dakizkioke? Jesus Bariain Iruñeko udaltzainen bozeramailea mintzatu zen garbien horretaz: «Bezeroek 600 eurora arteko isunak jaso ditzakete, eta tabernariek, 2.000ra artekoak. Araua behin baino gehiagotan hausten dutenek jasoko dituzte. Aurrenekoan ohartarazi egingo ditugu, eta bigarrenean, ohartarazi eta zigortu». Arautegia zorrotz aztertuta, ostalarientzako isunak 30.000 eurora artekoak izan daitezke, baina ez liekete utziko arauak hainbestetan hausten. Herenegun, Iruñeko tabernen %10ek egin zuten lan, eta lau tabernak jaso zituzten isunak jende kopuruaren muga gainditzeagatik.
Donostian, azkenik, udaltzainek 23 taberna ohartarazi zituzten astelehenean, eta bakarrari jarri zioten salaketa, lokalaren barruan zerbitzatzeagatik. Gaiak ekarritako soka luzeak alkate guztiak behartu zituen azalpenak ematera, eta Eneko Goia izan zen leunen mintzatu zena. Kudeatzeko «gairik zailenetako bat» dela iritzi dio, eta pedagogiarekin aski ez bada isunak jarri beharko dituztela. Halere, ez zuen orokortu nahi izan: «Herritarrek, oro har, ondo jokatzen dute, eta arauak errespetatzen dituzte. Hori gertatzen ez den kasu batzuk detektatu ditugu, baina salbuespenak dira».
Lehen fasean, ostalariek lizentziak aitortzen dizkien mahaien erdiak jar ditzakete bakarrik, eta bi metroko tartea utzi behar dute aulki batetik bestera. Horrek metro koadro gehiago okupatzera behartzen ditu, eta Goiak berretsi zuen prest dagoela ostalariei zoru zati handiagoa emateko. Alde horretatik, eta jende pilaketa posibleekin jarraituz, udalen erronka handietako bat jaiak dira, eta Goiak zehaztu zuen Aste Nagusiaren inguruan ez dagoela «ezer» erabakita: «Arazo handiak daudela badakigu, beraz, ahalik eta goizen hartu nahi genuke behin betiko erabakia».
Ipar Euskal Herrian, zain
Terrazena Hegoaldeko auzia da, Ipar Euskal Herrian ostalariek oraingoz ez baitute baimenik jarduerari ekiteko. Ondo bidean, itxialdiaren malgutzearen bigarren fasera hasi arte ezingo dute ireki. Atzerapausorik ez balego, ekainaren 2an sartuko lirateke fase horretan. Frantziako Gobernuak, dena den, oraindik ez du oso argi zehaztu zein arau aplikatuko dituen irekierarako. Bruno Le Maire Frantziako Ekonomia eta Finantza ministroak neurri posible batzuk aipatu zituen duela bi aste: metro bateko gutxieneko tartea mahaien artean, asko jota zortzi pertsona elkartu ahal izatea mahai berean, eta zerbitzariek ordu erdian behin garbitu behar izatea eskuak. Neurri horiekin, ziurtzat jotzen da ostatuek zerbitzua barnean eman ahal izango dutela.
Zerga sistema berritzeko proposamen bat helarazi die LABek Nafarroako Gobernuari eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru aldundiei. Garbiñe Aranburu LABeko idazkari nagusiak atzo azaldu zuen, agerraldi telematikoan.
Salbuespenezko egoeran egonik, LABek uste du derrigorrezkoa dela salbuespenezko neurriak hartzea. «Funts publikoetan inbertsio handia egin behar da, behar beste baliabide bideratuz. Ekoizpen eta enplegu ehunaren suntsipena geldiarazteko eta, ondoren, bata zein bestea suspertzen laguntzeko, sektore publikoak esku hartu behar du, eta kostu handia ekarriko die finantza publikoei».
LABek uste du gaur egungo sistema salbuespen horretarako prest ez dagoela. Hiru arazo nagusi ikusten dizkie Hego Euskal Herrian indarrean dauden lau zerga sistemei. Batetik, diru gutxi biltzen dutela. Haren datuen arabera, Europako Batasunean %39,2 da zerga presioa —zergek BPG barne produktu gordinean duen pisua—, eta Hego Euskal Herrian %30,9ra baizik ez da heltzen. Frantziak du zerga presiorik handiena —BPGaren %46,5—, eta Irlandak gutxien —%22,6—. Espainian bertan handiagoa da presioa Hegoaldean baino, %34,7 hain zuzen ere. «Hortaz, tarte zabala dago zergen biltze gaitasuna handitzeko, eta, modu horretan, laguntzak eta izaera soziala duten zerbitzu publikoen eraginkortasuna indartzeko».
«Langileen bizkar»
Bigarrenik, «langileen bizkar» dago zerga presioa, errenta zergan eta BEZan oinarritzen baita: «Foru ogasunek biltzen dituzten ehun euroko, euskal familiek 75 euro baino gehiago ematen dituzte», nabarmendu du LABek. Horiei gehi dakieke zerga berezietatik datorren %11, hau da, erregaiaren, alkoholaren eta tabakoaren gaineko zergetatik bildutakoa. «BEZak bezala, eragin erregresiboa dute, familia pobreenak neurri handiagoan zigortzen dituelako».
Azkenik, zerga iruzur eta zerga ihes handia dagoela salatu du.
Arazo horiek ikusita, sistema berri baterako lau ardatz dituen proposamen bat aurkeztu du Aranburuk. Lehenik, eskatu du aberastasunaren gaineko zerga bat sortzeko, gaur egungo ondare zerga oso eskasa dela uste duelako. LABen datuen arabera, zerga hobarien ondorioz, ondare zergaren %58 ez dute jasotzen aldundiek, eta %51 Nafarroak. Aitortu du nazioartean halako zerga bati buruzko koordinazioa behar dela, aberatsenek paradisu fiskaletara eta zerga oso txikiko eremuetara jo ez dezaten.
Bigarrenik, uste du PFEZ errenta zerga «berriz diseinatu» behar dela, «azken urteetan galdu duen progresibitatea berreskuratzeko». Aranburuk gogorarazi duenez, 2007ko erreformaren ondoren zerga tasa desberdinak dituzte lanaren eta kapitalaren errentek, azken horien mesedetan: lanaren errentek %23 eta %49 arteko tasa ordaintzen dute EAEn, eta %13 eta %52 artean Nafarroan; kapitalaren etekinek, berriz, %20 eta %26 artean. Ondorioz, errenta zergaren bilketaren %85 inguru laneko errentetatik dator.
Sozietate zerga ere «egokitu» nahi du sindikatuak, tasak igota eta gaur egun enpresek baliatzen dituzten zerga kenkariak gutxituta. Azken horiei esker, irabazien %25,3 zergetan ordaindu beharrean, %18,9 ordaindu zuten 2017an.
Zerga iruzurraren eta paradisu fiskalen aurkako borroka areagotzeko ere eskatu du LABek.
«Mugimendu taktikoa»
LAB ez da zerga sistema aldatzea proposatu duen lehena. Joan den ostiralean, Confebaskek proposatu zuen sozietate eta errenta zergak igotzea, Eusko Jaurlaritzak hartu beharko duen zorra ordaintzeko. Patronalaren arabera, proposamena «herrialdearekiko eta pertsonekiko konpromiso zintzo bati dagokio, jabetuta ahaleginek krisia ondoen jasaten ari direnen bizkar egon behar dutela, enpleguak eta mozkinak mantentzen dituztenen eta errentarik handienen bizkar».
Proposamenaren xehetasunak falta zaizkion arren, Aranburuk ziurtatu du «tranpatia» dela Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako enpresaburuen elkarte nagusiak plazaratutakoa.
Batetik, denbora mugatu baterako zerga igoera da, «eta sistemaren egiturazko aldaketa behar dugu». Bestetik, LABek ez du ahaztu «EAJ-Confebask bikoteak zer jarrera izan duen krisian, enpresa handien interesen mesedetan, eta pertsonen bizitza erdigunean jarri gabe». Horregatik, patronalarena «mugimendu takti- ko bat» iruditu zaio Aranbururi.
Potsdam Deco altzari dendan, ordenagailuari begira dago Juan Frauca. Konfinamenduan, ateak itxita lan egin du, inbentarioak kudeatzen eta webgunea eguneratzen. «Internet bidezko salmentaren prozesua azkartzeko balio izan digu». Horri esker, bezeroekin harremanetan jarri da, eta aurreko astean ordua emanda salmentari ekin zion. Kolpea handia izan da. «Ondo zihoan, baina martxoan, konfinamendua ezarri aurretik, apaldu egin zen mugimendua, beldurrez». Ia bi hilabete geroago, normalean fakturatu ohi zuenaren %10-20 inguru darama aurten.
«Oraintxe bertan likidazioan gaude. Hartua genuen erabakia, baina egoerak azken ukitua eman digu», erantzun du, irmo, Buenas Noches koltxoi dendako arduradun Alvaro San Julianek. Ironikoki, konfinamenduak likidazioa azkartu baino gehiago moteldu egin du, maiatzerako dena saldua nahi baitzuen, eta orain denbora beharko du. Zergatiaz galdetuta, argi du joera aldatzen ari dela. «Kontsumoa ez da lehengoa. Etortzen dira eta galdetzen dute; koltxoiez daukadan ezagutzaz baliatzen dira, baina Internet bidez erosten dute gero». Egungo egoerak dena hankaz gora utziko duelakoan dago.
Patxi Ruiz Rex erloju dendako arduraduna iritzi berekoa da. Haren irudiko, konfinamenduak «bizkortu» egin du sarean erosteko joera. «Jendeak denbora izan du, eta adinekoek ere ikasi egin dute Internet bidez erosten. Amazon, Alibaba eta erraldoi horiek saldu eta saldu ibili dira, baina apenas ordaintzen duten zergarik». Seurreko banatzaile batek esan dio Eguberrietan baino %30 lan gehiago dutela. Herritarren sen onari dei egin dio Ruizek, baita erakundeei ere. «Saltoki txikiak babestu ezean, desagertu egingo dira, eta Iruñea hustu egingo da».
Apur bat baikorrago dago Belen Zia, Cia tindategiko arduraduna, nahiz eta zuhur mintzatu. Lehen egunean, bezeroak etorri zaizkio, baina denboraldiaren zati handi bat galdu duelakoan dago. Normalean, negua amaitutakoan arropa garbitzera joan ohi zaizkio bezeroak, eta ez daki lan horretatik zenbat berreskuratuko duen.
Gertu, Tivoli 2 zapata dendako Ramon Lordari antzera gertatu ohi zaio. Udaberria denboraldi ona izan ohi da zapatak erosteko, eta, «apirilean eguraldi ona egin duenez», kezkati dago galdutako aukeragatik. Beste urte batekin alderatuta, lehen bost hilabeteotan %20-30 galdu duela uste du.
Segurtasun neurriak
Saltokietan garbitasun neurriak gogortu dituzte, baina arropa dendetan are ageriago egiten da. Fabiola Azkona Siethe dendako arduradunak maskara darama jantzita, eta babes pantaila eskuan. Mahaiak kendu eta hidrogelak jarri dituzte. «Pozarren nago, bezero bat etorri eta erosketa on bat egin duelako. Ondo legoke hala jarraituko balu».
El Roperio dendan, Monica Mateok segurtasuna jarri du egoera berriaren ardatz. Maskara jartzera eta eskuak garbitzera derrigortzen du. Bezeroek probatzen duten arropa oro, zaku batean sartu eta ozonoa isurtzen duen makina txiki batekin desinfektatzen du, ordu erdiz. Erabiltzen den bakoitzean garbitzen du probalekua, eta haraino doan bezeroari zapatak garbitzen dizkio: «Hona datorrenak erostera etorri behar du. Ez du balio probatzera soilik natorrela esatea. Jendea kontzientziatuta dago». Egoerak bezeroekin tratua estutzera behartu du: «Iragan astean, ordua emanda aritu nintzen, eta batek esan zidan nahiago zuela horrela, lasai beretzat soilik nengoelako».
Beste saltzaile batzuk, oraingoz, nahiago dute denda itxi. Agustin Agirre, Agustin Aguirre tailerreko arduraduna, garbiketa lanetan dabil. Margoak, beirak eta harribitxiak egiten ditu, eta datorren astean irekiko du. 61 urte ditu, eta kezkatuta dago eritasunak dituen arriskuekin. Bitartean, Facebook, Instagram eta sare sozial bidez ari da saltzen.