Enpresari ordu gutxiago eman eta norberarentzat gehiago gordetzearen aldeko argumentuak ez dira berriak, baina bai Europako Batasuneko herrialde bateko lehen ministroaren ahotan entzutea, aurrekorik ez duen neurri bat iragartzeko, gainera: «Pertsonek merezi dute familiarekin denbora gehiago egotea, maite dituztenekin, beren aisialdian eta bizitzaren beste esparruetan, esaterako kulturan; hori izan daiteke hurrengo urratsa lan bizitzari dagokionez».

Finlandiako lehen ministro Sanna Marinek iragarri du gobernua lau eguneko lan astea prestatzen ari dela. Gobernu eratu berriak neurri iraultzailea gauzatuko luke jorratzen ari dena arau bihurtuko balu, egunean sei orduko lanaldia proposatzen baitu Marinen administrazioaren planak. Egunero sei ordu lan eginda, lau egunean astero, 24 orduko lan astea litzateke paperak jaso duena. Alegia, orain arte parekorik izan ez duen sistema langileen alde.

Europa iparraldeko herrialdeen artean ere Finlandia da abangoardia kontziliazioan. Soldatapekoek beren lanaldia doitu dezakete behar pertsonalen arabera, hiru orduko tartearekin. Lanaldia luza edota murritz dezakete, alegia, eta telelana egitea oso arrunta da enpresetan.

Sanna Marinek, berriz, jauzi handia eman nahi du orain, lan astea 24 ordura murriztuta. Europako Batasunean 48 orduan dago gehieneko lan astearen muga, eta lan asterik laburrenak Suedian, Danimarkan eta Norvegian dituzte, 35 ordukoak. Frantzian ere 35 orduko lan astea aplikatzen da esparru askotan, beste zenbait herrialdetan bezala.

34 urteko lehen ministroa

Sanna Marin Finlandiako lehen ministro bihurtu zen joan berri den urtearen hondarrean. Finlandiako Alderdi Sozialdemokratako burua da, eta, abenduaz geroztik, bost alderdik sostengatzen duten zentro-ezkerreko gobernuburua. Soilik emakumeek osatu dute gobernua, eta haren lehen ministroak 34 urte dauzka.

Edonola ere, Finlandiako gobernu berriaren helburu bat baizik ez da oraindik 24 orduko lan astea, baina Marin urrats sozial handiak egiteko konpromisoarekin iritsi da gobernura. Ikusteko dago haren legegintzaldia amaitu aurretik martxan izango den ala ez.

Finlandiak baino lehen Suediak egin zuen sei orduko lan eguna martxan jartzeko saio bat, baina 30 orduko lan astearen bila. Zahar etxe batzuetan lan eguna zortzi ordutik seira murriztu zuten bi urteko epe batez, Goteborgen, eta langileen soldatei bere horretan eutsi zieten. Gaixo-baimenen kopuruak behera egin zuen modu nabarmenean, eta beharginen produktibitateak gora. Baina lanaldi sistema hori ez zen hedatu lan kostuek ere gora egin zutelako. Lanorduen murrizketak kontratazio berriak behartu zituen, eta horrek garestitu egin zuen azken gastua.

Frantzia izan da lanaldia murriztu duen azken herrialdea Europan. Duela hogei urte izan zen: 39 ordutik 35era eraman zuten lan astea, 2.000. urtean.

CDFT limurtzeko keinu dantza hasi du Frantziako Gobernuak. Edouard Philippe lehen ministroak iragarri du ostiralean gizarte eragileekin bilduko dela pentsio sistemaren etorkizuneko finantzaketaz hitz egiteko. CFDT sindikatuaren eskaera da finantzaketa aztertzearena, eta horren bidez lortu nahi du gustuko ez duen puntua gobernuaren erreforma proiektutik ateratzea, orekarako adinarena, alegia.

Orekarako adina edo oinarrizko adina da gakoa, bai CFDTrentzat, bai Frantziako Gobernuarentzat. Haren bidez, gobernuak erretiroaren benetako adina atzeratu nahi du, erretirorako adin ofiziala (62 urte) ukitu gabe. Horretarako bidea da orekarako adinaren aurretik erretiroa hartzen dutenei pentsioa txikitzea (%5 urtero), eta adin horretatik aurrera erretiroa hartzen dutenei, berriz, handitzea. Gobernuaren asmoa da hasieran 62 urtetan finkatzea, baina 2027rako 64 urtetan jartzea, haren ustez erretiroaren adinak urte horretara hurbildu behar baitu sistemak defizita izan ez dezan.

Baina sistemaren egonkortasuna ziurtatzea bezain garrantzitsua da gobernuarentzat erreforma berak bakarrik ez onartzea. LREM Errepublika Martxan Macronen alderdiak gehiengo osoa du Frantziako Asanblean eta Senatuan, baina babes sozial zabalagoa bilatzen ari da, abenduaren 5ean hasitako protestak behingoz isiltzeko, elkarrizketazalea dela erakusteko, eta zentro-ezkerreko hautesleak ahaztu ez dituela erakusteko.

Hautagai bakarra

Babes hori emateko hautagai nagusia CFDT da, bere garaian PS Alderdi Sozialistaren arrastoan ibiltzen zen sindikatua. Bi arrazoirengatik. Batetik, boto gehien jasotako sindikatua bilakatu zelako azken hauteskunde profesionaletan —ordezkarien %26,1 ditu, eta CGTk, berriz, %24,8—; eta, bestetik, CFDT ados dagoelako erreformaren oinarri nagusiarekin: erretirorako sistema bakar bat ezartzea gaur egungo 42 sistemen ordez, eta lan bizitzan pilatutako puntuen araberako pentsioa ematea.

Gobernuaren arazoa da CFDT eta haren uberan ibiltzen diren beste sindikatu erreformistek —UNSA, CGC eta CFTC— ez dutela ikusi ere egin nahi orekarako adina. «Neurri bidegabea da», azaldu zuen igandean Laurent Berger CFDTko idazkari nagusiak. «Orekarako adinaren txorimaloak desagertu egin beharko du», gaineratu zuen atzo Laurent Escure UNSAko buruak.

Puntu hori ez ezik, erreforma oso-osorik zakarrontzira botatzeko galdegin dute CGTk eta FOk, beste bi sindikatu nagusiek, eta iragarri dute protestan jarraituko dutela hala gertatu ezean.

Azken horiekin ezer negoziatzerik ez duenez, Philippek onartu behar izan du CDFTk bota dion amua, sistemaren finantzaketaz eztabaidatzea. «Ez dut amore ematen [orekarako adinarekin], baina prest nago eztabaidatzeko oreka lortzeko proposamen guztiei buruz», azaldu zuen atzo, RTL irratian. Sistema hori edo beste bat izan, «frantziarrek pixka bat gehiago lan egitea da oreka lortzeko bidea», gehitu zuen.

Erantzun epela jaso zuen. «Borondatea ikusi dugu […], baina urrunago joan behar da, eta oinarrizko adina lege proiektutik atera. Ostiraleko helburua bada oinarrizko adina birziklatzea edo haren inguruan negoziatzea, CFDTren erantzuna ezezkoa da», ohartarazi zion Bergerrek.

Edozer gertatuta ere, aurki gertatuko da. Emmanuel Macron presidenteak Philipperi eskatu dio «konpromiso bizkor» bat bilatzeko. Asmoa da proiektua hilaren 24ko gobernu bileran onartzea eta otsailaren erdialdera iristea parlamentura.

Ekonomia Zirkularraren Estrategiaren helburua da eredu ekonomiko horrek 3.000 enplegu berri sortzea eta 2030. urtera arte CO2 isurketak % 26 murriztea.

Frantziako Gobernuak eta sindikatuek negoziazioei ekin diete berriro, hilabeteko grebaren ostean. Frantziako Gobernuaren lan erreformaren kontra daude greban.

Bizkaiko ekintzailetzaren hitzordua, Bilbon

BAIONA. Aste erabakigarria izan daiteke honako hau pentsio sistemaren erreformarentzat. Sindikatuak eta enpresaburuen elkarteak berriro negoziatzera deitu ditu Frantziako Gobernuak, gaurtik aurrera. CFDT eta sindikatu erreformistak limurtzen saiatuko dira Edouard Philippe lehen ministroa eta Muriel Penicaud Lan ministroa. Ez dute lan erraza izango, batik bat ez badu alde batera uzten erreformaren gakoetako bat: orekarako adin bat ezartzea, eta horretara iritsi ez direnei pentsioa txikitzea.

Igandean, Laurent Berger CFDTko buruak ziurtatu zuen orekarako adina kendu ezean ez duela erreforma babestuko. Neurri horren helburua da sistemaren finantzen oreka bermatzea. Alternatiba gisa, Bergerrek proposatu du konferentzia bat egitea erretiroa finantzatzeko neurriak eztabaidatzeko. CFDT ados dago erretiro pentsioa jasotzeko erregimen bakarra finkatzearekin.

Beste bi sindikatu nagusiek, CGTk eta FOk, berriz, ziurtatu dute ez dutela onartuko erreforma bertan behera geratzea den beste ezer. Haien asmoa da kaleko mobilizazioak berrindartzea, Eguberrietako atsedenaldiaren ondoren. Horregatik, bat ez, bi protesta egun antolatu dituzte aste honetan, ostegunean eta larunbatean. Horren aurretik, atzodanik, greba egitera deituta daude abokatuak, haien erregimen propioa babesteko.

Gainera, mugimendua beste sektore batzuetara hedatu nahi dute. Horrela, CGTren kimika federazioak findegiak eta petrolioarekin zerikusia duten beste instalazio guztiak lau egunez blokeatzeko deia egin dute, gaurtik aitzin.

Arto-hazi egileen sindikatuak Aiziritzeko (Nafarroa Beherea) Lur Berri kooperatiba blokeatu zuen atzo goizean, Olivier Gemin zuzendariaren jarrera salatzeko. Hogeita hamar bat laborarik kooperatibaren sarrera itxi zuten traktoreekin, Gemin diktadurari ez, langileak=nagusiak lelopean. Joan den abenduaren 20an, Olivier Antonin arto hazien saileko zuzendariordea kanpo ematea erabaki zuen Geminek, eta horrek lehertu du egoera.«Diktadura» bat ezarri izana leporatzen diote laborariek; kooperatibako erabaki guziak berak bakarrik hartzen dituela, alegia. «Hau ez da gehiago kooperatiba bat, Geminen enpresa da», salatu du Olivier Auzki laborariak.

Joan den apirilean iritsi zen Antonin Lur Berri kooperatibara, eta laborariak eta langileak pozik ziren harekin zuten harremanaz. «Zinez balio handiko gizona da, laborariengandik eta pertsonengandik hurbilekoa. Erraza zen harekin mintzatzea; proiektu anitz bazuen», esplikatu du Auzkik. Besteak beste, ingurumenaren arloan urratsak egiteko borondatea zuela azpimarratu du. Baina zuzendariordearen eta Gemin zuzendariaren artean harremanak txartu dira azkenaldian, eta, Eguberri aitzin, zuzendariordea kanporatzea erabaki zuen Geminek. Abenduaren 20tik, arto hazien sailak ez du gehiago zuzendariorderik. «Ofizialki erran dute ez dituela bere helburuak bete, baina badira batzuk aise lehenagotik hor direnak eta ez dituztenak helburuak bete, eta horiek ez dituzte kanpo eman», deitoratu du Auzkik.

Laborarien hitzetan, Lur Berriko administrazio kontseiluak eta Sauveur Urrutiagerre lehendakariak beti utzi izan diote nahi duena egiten Gemin zuzendariari. Langileak kexu dira nola ematen dioten hainbeste botere. «Laborariek beti negar egin behar dugu zerbait lortzeko», salatu du Auzkik, Euskal Irratietan. «Lur Berri kooperatiba bat da, alta, Olivier Gemin zuzendariak erabakitzen du dena, administrazio kontseilua abisatu gabe. Administrazio kontseilua ez zen jakinean ere Antonin kanpo ematea erabaki zuela». Laborariek osatua da administrazio kontseilua, baina batzuek beren abantaila aurkitzen dutela dio Auzkik. Haren hitzetan, ez da lehen aldia Geminek halako kanporatzeak erabakitzen dituela. «Ez bazara ados harekin, kanpo ematen zaitu», salatu du. Langileen artean beldur giroa zabaldua dela iradoki du.

Lehengo astean Eric Narbaits izendatu zuten Lur Berriko lehendakari gisa, eta hitzordu bat eskatu diote egoera aipatzeko. Atzo, Sauveur Urrutiagerre lehendakari ohiarekin eta Gemin zuzendariarekin bildu ziren protestan ziren laborariak, baina ez dituzte haien eskaerak onartu. Oraingoz, blokeatzea ekintza bertan behera uztea erabaki dute, eta heldu den astelehenean sindikatuaren bilkura egitekoa dute, hemendik aitzina egitekoa gogoetatzeko.

Klima larrialdiak ez du, berez, baikortasunerako aukera handirik ematen, baina haren kontrako borrokak dakartzan aukerak ikusteko gai da Mikel Gonzalez Egino (Gasteiz, 1978). Gaiaz badaki pixka bat, besteak beste, BC3k egin duelako eragin sozioekonomikoen ebaluazioa Espainiako Klima eta Energia Plan Nazionalean.

Eta gauza hauek biharko uzten baditugu? Tarte bat hartu zerga hau edo beste neurri hori ezarri aurretik…

Hain zuzen, hainbatetan klima aldaketaren kontrako neurriak biharko utzi direlako gaude gaur klima larrialdian. Kalteak espero genuen baino handiagoak dira, eta haiek murrizteko neurriak, are presazkoagoak. Klima aldaketarena ez da arazo berria; ezagutzen genuen duela hogei urte, eta neurriak duela hogei urte hartu behar genituen. Orain ezin dugu gehiago ezer atzeratu, ekintzak etorkizunerako utzi; bestela, arazo oso serio bat izango dugu.

Larrialdia da egiaz, ezta? Izendapen hori ez da maila sinbolikora mugatzen.

Inor gutxik gogoratuko du 2007an Artikoak ustekabeko izotz galera bat izan zuela, eta hori jada larrialdi bat izan zen; horrek eragin behar zuen erreakzio bat. 2012ko udan ere antzeko zerbait gertatu zen: satelite erregistroak ditugunetik Artikoan neurtutako izotz galerarik handiena. Horrek ere eragin behar zukeen erreakzio bat, zerbait larria gertatzen ari zela ekarri beharko zukeen gogora, baina ez zen halakorik gertatu. Orain, badirudi gazteen mugimenduak lortzen ari direla gobernuak jabetzea larrialdiaz.

Baina jendea jabetzen da erronkaren neurriaz, deskarbonizazioak ekonomiarentzat ekarriko dituen aldaketa handiez? Hau guztia ez dela konpontzen soilik auto elektriko bat erostera?

Hasi gara ulertzen honek guztiak ondorio sakonak dakartzala gure gizartearentzat. Batetik, klimaren aldaketak berak ere inpaktu bat izango du; erabakiak hartu arren, aldaketaren eraginekin bizi beharko dugu. Eta, bestetik, konponbideek ere eraldaketa sakona ekarriko dute. Hamarkada batean berotegi gasen isuriak ia erdira murriztu behar ditugula diogu, mende erdirako erregai fosilen ia erabilera guztiak desagertu behar liratekeela. Transformazio hori itzelezkoa da, baina posible da. Horretarako, gure garapen eredua aldatu behar dugu, eta planetaren muga fisikoen barruan bizitzen ikasi lehenbailehen. Arazoa ez da bakarrik gure autoak aldatzea, ez. Hori parterik errazena da.

Printzipioz, mundu guztiak egiten du klima aldaketaren aurka. Zer gertatuko da neurriek gure bizimoduarekin talka egiten dutenean? Beti aipatzen da Jaka Horien krisia erregaien gaineko zergak piztu zuela.

Hor bi ideia hartu behar ditugu aintzat. Batetik, ez dugu zertan pentsatu energia berriztagarri eta garbiagoetarako trantsizio ekologikoak herritarrentzat kostu gehiago ekarriko duenik. Argindarraren sektorean eta bidaiarien mugikortasunean, kontsumitzaileentzat aurrezkiak izan daitezkeen puntuan gaude. Eta, bigarrenik, familia zaurgarrienentzako inpaktuak baldin badaude, gakoa da nola diseinatzen duzun politika. Jaka Horiak aipatu dituzu; Jaka Horiena niretzat adibiderik onena da ikusteko politika klimatikoan gauzak nola ez diren egin behar. Emmanuel Macronek, desberdintasun sozial eta polarizazio testuinguru batean, krisi ekonomiko sakon baten ostean, fortuna handien gaineko zerga kendu zuen, eta, gero, dieselaren gaineko zerga ezarri. Jaka Horien inguruan, gero, badaude beste konnotazio batzuk, baina neurri horiek modu hobean komunikatu izan balira eta familia zaurgarrienentzako neurri aringarriekin iritsi balira, jendea ez zen haserretuko.

Deskarbonizazioaren kontrako erantzun bat sor daiteke.

Politikak ondo diseinatzen ez baditugu, gerta daiteke. Horregatik, politika koherenteak behar ditugu, herritarrei ongi esplikatuak. Batzuetan, klima aldaketaren kontu honetan, badirudi guztia aldaketa teknologikoa dela, eta egia da hor iraultza datorrela; baina alde soziala ezin dugu ahaztu. Biak bateratzen ez baditugu, alde soziala kontuan hartzen ez badugu, trantsizioa ez da egingo. Orain esaten den moduan, trantsizioak bidezkoa izan behar du, justua.

Zein momentutan gaude klima politika horien diseinuan?

2015ean onartu zen Parisko Hitzarmenean ezarri zen nolabaiteko arkitektura instituzionala. Arkitektura hori martxan dago, eta sendotu egin behar da. Herrialdeak beren deklarazioak egiten ari dira, akordio horri egingo dioten ekarpena jasota. Orain artekoan, badakigu ekarpen horiekin ez dela betetzen Parisko Hitzarmena. Anbizio handiagoa izan behar du, bide zuzenean egoteko. Ez dugu minutu bat galtzeko; politika indartsuak behar ditugu orain.

Proposamenak orain ari dira aztertzen, ezta? Funts globalak, eskubideen merkatuak, ingurumen zergak, muga zergak…

Horietako batzuk ez dira berriak; adibidez, denbora da klimarentzako funts berdea negoziatzen ari dela. Baina egia da eferbeszentzia bat badagoela maila globaleko politikei eta tresnei buruz. Funts berde globalarekin, esaterako, hitzemandako 100.000 milioi euroak ez dira bete, eta momentua da gehiago ez atzeratzeko, herrialdeei laguntzeko funtsak jartzeko. Hori justizia kontua ere bada: herrialde txiroenek egin dute gutxien arazoaren sorreran, baina ondorioak jasango dituzte. Gainera, herrialde batzuetan laguntza txiki batek alde handia egin dezake, eta eragotzi, adibidez, ikatzezko zentral gehiago eraikitzea, pixka bat garestiagoak diren alternatibei bide emanez, edo haietarako azpiegiturak garatuz.

Eskubide merkatuek ez dute esperotako emaitzarik izan.

Nik uste dut Europako merkatuak hobeto funtziona zezakeela. Baina mekanismoa hobetuz joan da. Europako Batzordeak emisio eskubideen erreserba bat sortu zuen merkatua egonkortzeko. Eta, hori egin bezain pronto, CO2aren prezioak igotzen hasi ziren, eta jada hasiak gara CO2 garestiago horren ondorioak ikusten: ikatzezko zentral gehienak ez dira errentagarriak.

Karbonoari muga zergak jartzea ere aipatzen ari dira.

Politika klimatikoa eta komertziala nahasten dituzten neurri horietan kokatu behar dira. Espero dezagun ez dela gertatuko, baina posible da etorkizunean izatea herrialdeak Parisko Hitzarmenarekin bat egiten ez dutenak, eta horrek haiei abantaila bat ematea, merkeago produzitzen dutelako, ez dutelako ingurumen araurik bete behar. Horretarako, mugako doikuntza mekanismoak izan daitezke presio modua. Ez dira errazak, merkataritza libreko tratatuekin talka egin dezaketelako. Zailak dira diseinatzen eta ezartzen, baina iruditzen zait beharrezkoak izango direla, Europak ezarri beharko dituela, bere industria babestu beharko duelako lehia desleialaren aurrean.

Ingurumen zerge kin bildutako dirua nora doan ere garrantzitsua da, ezta?

Hori aztertzeko, zerga erreformei buruzko ikerketak egin ditugu BC3n. Alternatibak dira, adibidez, zerga batzuk igotzea eta besteak jaistea. Eta hor, ez da berdin zergak lanari kentzea edo, Macronek egin zuen bezala, kapitalari jaistea. Eta ez da berdin jasotako diru hori zuzenean familietara banatzea. Ondorio bat argia da: osotasunean hartuta, ingurumen neurriek ez dute zertan erregresiboak izan. Alderantziz, zuzen diseinatuta, oso progresiboak izan daitezke; onura gehien ateratzen dutenak izan daitezke errenta txikieneko familiak. Beste kontu bat da gai izatea herritarrak konbentzitzeko hori hala izan daitekeela, erakundeen prestigio faltako testuinguru batean gaudenean.

Nola daude ingurumen politikako planak Euskal Herrian?

Hiru ideia azpimarratuko nituzke. Hasteko, oso garrantzitsua izan da Eusko Jaurlaritzak egindako Larrialdi Klimatikoaren Deklarazioa. Argazki hori, lehendakaria bere sailburu guztiekin, klimaren aldaketari dagokion garrantzia aitortzen eta hura bere agenda politikoaren lehen mailan kokatzen. Izango da pentsatzen duenik deklarazio hori komunikazio keinu bat besterik ez dela. Baina niretzat oso inportantea da, orain, behin deklarazio hori eginda, zure gobernuak egin behar dituen ekintzek maila horretan egon behar dutelako. Albistea agian pixka bat oharkabean pasatu da, baina oso inportantea zen sailburu guztiak ikustea argazki horretan. Azkenean, klimaren aldaketa ez da jada Ingurumen Sailak edo Ingurumen Ministerioak egiten duen zerbait. Orain, Eusko Jaurlaritzak deklarazio horren mailan egon behar du. Adibidez, uztailean Aldaketa Klimatikoaren Lege Aurreproiektua aurkeztu zen Eusko Legebiltzarrean, eta, klima larrialdi bat badugu, aurreproiektu horrek lehentasun garrantzitsua izan behar du, bertan jasotako helburuak ahalik eta handinahienak izan. Hori da azpimarratu nahi nuen bigarren ideia. Lege horretan aipatzen da EAEk isurietan neutroa izan beharko lukeela 2050ean. Eta, hirugarrenik, nabarmentzekoa iruditzen zait legebiltzarrak eskatuta sortu den adituen batzordea ere. Prestigio handiko adituak dira, eta haiek diseinatuko dituzte 2050erako bide orri horren oinarriak.

Zenbateraino aldatuko da energia sortzeko eta kontsumitzeko modua?

Gauza asko aldatuko dira, eta ondorio onekin. Iturri fosilen tokian, sorkuntzan energia berriztagarriak izango dira, eta, gainera, ez gara soilik kontsumitzaileak izango: sortzaileak ere izan gaitezke —herritarrak, auzoen komunitateak, udalak—. Energia berriztagarriagoa, garbiagoa eta banatuagoa izango da. Jendeak parte hartuko du, eta uste dut hori oso positiboa izango dela, jendea ahaldundu egingo dela eta trantsiziotik onura zuzenak lortu ahalko dituela.

Baina Alemanian, adibidez, arazoa daukate, jendeak ez baitu nahi haize errotarik bere etxetik hurbil.

Horregatik, oso garrantzitsua da jendeari ondo azaltzea zergatik egiten diren gauzak; eta jendeak parte hartzea. Oraindik NIMBY [Not in my back yard. Ez gure etxe ondoan] efektua egon daiteke, baina asko murriztu dezakegu gauzak ondo egiten baditugu. Horretarako ere garrantzitsua izan daiteke adituen batzordea. Legebiltzarraren agiria du energiaren inguruko itun soziala sortzeko. Itun bat lortzen badute, baretu ditzake geroago sor litezkeen tentsio sozialak. Ziurrenez, berriztagarriek presentzia fisiko handiagoa duten inguru batean bizi beharko gara, baina hori minimiza daiteke, eta, jakina, inpakturik ez eragin babesa behar duten ingurune naturaletan. Euskadin, gure orografiarengatik, zailagoak dira zenbait berriztagarri, baina eguzki energiarentzat teilatu mordoa ditugu. Eta aukera bat dira orain.

Baikorra zara.

Fokua alde positiboan jartzea gustatzen zait, bai. Klima aldaketak hainbeste alde negatibo ditu bere eraginengatik.. Horiek azaldu behar dira, ezer gozatu gabe. Baina egia da trantsizioak hainbat eragin positibo dakartzala. Lortzen badugu jendeak ulertzea zergatik den hau guztia inportantea, ikustea justizia dagoela ezartzen diren politiken atzean, jendeak onartuko du, eta trantsizioak dakartzan gauza positiboez gozatu ahalko dugu. Niretzat hau da gure bizimodua aldatzeko aukera, gure planeta eta gure etorkizuna errespetatuz. Bizitza soilagoa izan dezakegu, eta hobeto bizi ahal izango dugu. Ez dago kontraesanik bizitza hobe baten eta klima aldaketaren aurkako borrokaren artean.

Eta hor daude gaiztoak dei ditzakegunak, aurkako botere ekonomikoak…

Iraganean, argi dago sektore batzuk ez direla aliatuak izan klima kontrako borrokan; batez ere petrolioaren sektoreaz ari naiz. Adibidez, AEBetan Exxon Mobil auzitan dago, bazuelako informazioa klima aldaketaren larritasunaz duela 20-30 urtetik, eta jarraitu zuelako klima aldaketa zalantzan jartzen zituzten ikerketak ordaintzen. Gaur egun, hori pixka bat aldatzen ari da. Enpresa horiek esaten ari dira irtenbidearen parte izango direla, eta nik sinetsi egin nahi diet. Horretarako, euren inbertsio estrategiak benetan aldatu beharko dituzte bizkor. Petrolioaren eskaria azkar ari da murrizten, eta oso garrantzitsua da enpresa horiek euren trantsizioa egitea, haien akziodunen, langileen eta kokapeneko herrialdeen mesedetan.

Bestalde, kezkaz ikusten ditut boterera iristen ari diren alderdi eta lider politiko populistak, desberdintasun sozial handien ondorioz. Haietako batzuek ez dute lotsarik gezurra esateko, eta, klima aldaketaren kasuan, batzuek esaten dute ez dela existitzen. Eta horiek arriskuan jar dezakete derrigorrezko ditugun erabakiak hartzea. Desberdintasuna ez da justizia kontua soilik, planetaren etorkizuna eta demokrazia bera ere leku askotan arriskuan jar ditzakete.

Trantsizio ekologikoak trantsizio energetikoa izan beharko du, alor horren isurien pisua ikusita. Eta, orduan, zer gertatuko da pobrezia energetikoa pairatzen dutenekin, kostu ekologikoak barneratu behar dituen trantsizio horren ondorioz garestitzen badira argindarra, berokuntza eta garraioa?

Macarena Larrea Orkestrako ikertzaile eta energia gaietan adituak dionez, orain arte inguruko herrialdeetan —Frantzia, Erresuma Batua eta Alemania— berriztagarrien finantzaketa kontsumitzaileen, industria txikiaren eta hirugarren sektorearen kontura egin da, eta berriztagarri horien sustapenak energiaren prezioak igotzea ekarri du. «Jakina, kontsumitzaile zaurgarrienentzako babes neurririk gabe, inpaktua are handiagoa izango zen».

Hala ere, maiz, gizartearentzat ikusezina da pobrezia energetikoaren arazoa, «neurri handi batean pobrezia orokorraren atzean ezkutatzen delako». Horrek baldintzatzen du, Larrearen ustez, arazoari aurre egiteko tresnen eraginkortasuna. Hainbat eredu aztertu ditu Orkestrako ikertzaileak, tartean Ipar Irlandakoa, Galeskoa, Eskoziakoa eta Ingalaterrakoa, zeintzuetan hainbat programak, gehiago edo gutxiago, zuzenean laguntzen dieten pobrezia energetikoa pairatzen duten etxebizitzei, adibidez, efizientzian hobetzen, zenbaitetan etxe horietara bisita zuzenak eginez.

Frantzian, berriz, argindarraren eta gasaren tarifa sozialak Energia Txekearekin ordezkatu dituzte Trantsizio Energetikoaren Legean. «Diru sarrera jakin batzuen azpitik dauden etxebizitzei ordain bat egiten zaie haien energia gastuen zati bat estaltzeko. Txekeak jasotzen du etxebizitzen hobekuntza lan zenbait estaltzeko aukera, baina kasu horretan kontsumitzaileak aurretik egin behar du obra, eta gero zati bat konpentsatuko zaio». Larreak «mugak» ikusten dizkio Energia Txekeari: zenbait pertsonak ez dute izaten horren onurarik, ez dakitelako existitzen dela. Bestalde, estigmatizazio baten moduan ere har daiteke. Eta, horrez gain, energia gutxiago kontsumitzeko pizgarria txikiagoa da ordain sinple batekin lortuko litzatekeena baino.

Azkenean, etorkizunari begira, ikertzailearen ustez, «ezin da energia eredu jasangarri batera igaro ez badira aintzat hartzen kolektibo horiek. Eta, Frantziako eta Erresuma Batuko esperientzia kontuan hartuta, beharrezkoa izango da jarrera proaktiboagoa, pobrezia energetikoa eta zaurgarritasun handia nozitzen duten taldeak bilatzeko eta identifikatzeko, horrela laguntzak bideratzeko, eta babes neurriak, egonda ere, ezagutza faltagatik haienganaino ez iristea saihesteko».

Herritarrengana itzuliko liratekeen ingurumen zergen inguruan, Orkestrako ikertzaileak nahiago luke bildutako aparteko diru hori beste gauza batzuetan inbertitzea, hala nola «kontsumitzaile bakoitzaren beharretara egokitutako emisio gutxiko teknologia alternatiboen garapenean; eta pobrezia energetikoa pairatzen duten etxebizitzetako efizientzia energetikoa hobetzen —galdarak berrituz, isolamendua sendotuz, argiztapena hobetuz—. Horrekin lortuko da isuriak murriztea eta, aldi berean, kolektiboen egoera hobetzea eta energia fakturak txikitzea».

Karbonoaren zerga sisteman, Frantzian detektatutako beste problema bat aipatu du Larreak. «Pobrezia energetikoa etxebizitza arazo gisa ulertu bagenuen ere, badu garraioaren alderdia ere. Zenbaitetan, bizitokiak ezinbesteko bihurtzen du ibilgailu propio bat edukitzea lanpostu bat izateko. Pobrezia energetikoa duten etxebizitzek izan ditzakete arazoak mugikortasunean ere, adibidez, landa eremuetan. Hori kontuan izan beharko da trantsizio energetikoan, mugikortasun jasangarrirako politikak pentsatzerakoan».

Isurketak murrizteko beste tresna batek, efizientzia energetikoak, garrantzi berezia har dezake pobrezia energetikoa duten etxeetan. «Eskain ditzakegu energia txekeak fakturak ordaintzeko, baina, kolektibo zaurgarrienen etxeen eraginkortasun energetikoa hobetzen ez bada, pobrezia energetikoaren arazoa ez da desagertuko».

COP26 gakoa izango da, mugarria. Munduak egiaz deskarbonizazioaren bidea hartzen duen ala ez aurtengo azaroan ikusiko da, Glasgown (Eskozia) egingo den bilkuran. Herrialdeek, teorian, orduan aurkeztu behar dituzte Parisko Hitzarmena betetzeko atondu dituzten luzerako planak, dagozkien emisio murrizketekin. Horrek esan nahi du neurri handian orain ari direla erakundeak eta gobernuak klima larrialdiari aurre egiteko lege, muga, zerga, laguntza eta tresna guztien diseinua egiten; orain ari direla hartu beharreko bidea erabakitzen. Eta garaia erabakigarria da itzelezko trantsizio hori bidezkoa izango den ala ez deliberatzeko ere.

Hasteko, dirutza beharko da deskarbonizaziorako, eta ez dago oso argi nondik aterako den. IEA Nazioarteko Energia Agentziaren arabera, energiaren alorrean gutxienez 65 bilioi euro —bai, bilioi, hamabi zerorekin— inbertitu beharko dira datozen hogei urteetan, NBE Nazio Batuen Erakundean adostutako helburuak beteko badira.

Energia sektorearen garrantzia berebizikoa da deskarbonizazioan, alde handiz delako klima aldaketa eragin duten emisioen igorlerik handiena. Hori bai, nahiz eta egin beharreko guztiaren neurria sekulakoa izan, energiaren alorrean behintzat, irtenbide teknikoak jada ezagunak dira. Deskarbonizatzeko zailagoak izango dira beste hainbat sektore: etxebizitzak eta eraikuntzak; altzairugintza, zementugintza eta beste industria astunak; abiazioa; eta merkantzien garraioa.

Egiazko kostua

Ekonomia eta ekologia bateratu behar dira. Baina nola mugitu ekonomia guztia norabide egokirantz modu eraginkorrenean? Zuzenena eta sinpleena: emisioen kostu ekologikoa barneratzea erregai fosilen eta beste ondasunen prezioan. Orain arte halakorik egin ez delako dira horren «merkeak» erregai fosilak, kostu hori aintzat hartu ez delako.

Baina orain, besterik gabe hori egingo balitz, kostu ekologikoa prezioan sartu, ziurrenez, kolpea handiegia litzateke sektore eta herritar gehienentzat. Badira beste modu batzuk ere kostu hori barneratuz joateko: isur daitekeen karbono dioxidoari muga ezartzea —emisio eskubide kopuru itxi baten bidez—, edo emisioak zerga bidez zamatuz joatea pixkanaka. Bi horietan ere, ondorioa/helburua bera da: emisioak garestitzea, haiek murrizteko. Bi bide horietatik, orain arte egin ez dena egiten da: azkenean prezio bat eman karbono isuriei.

Baina, kostu ekologikoaz gain, trantsizio ekologikoak beste kostu batzuk ere aintzat hartu beharko ditu. Zergek, tasek eta emisio mugek oso eragin desberdina izan dezaketelako norbanakoen bizitzetan; are gehiago desberdintasun sozial handiko gizarteetan.

Agerikoa da: diru sarrera txikiko familiek euren errentaren zati handiagoa gastatzen dute berogailuetan, argindarrean eta garraioan. Ildo beretik, hiriguneetako biztanle aberatsagoentzat errazagoa izango da garraio publiko garbia erabiliz karbono gutxiago isurtzea, landa eremuko klase ertaineko biztanleentzat baino, eta maiz errazagoa eta merkeagoa dute etxe eta berokuntza sistema eraginkorrak izatea. Langile klasearen ogibideak ere normalean intentsiboagoak dira isurietan; hots, fabriketako beharginentzat eta kamioi gidarientzat trantsizioa gogorragoa izan daiteke, finantzetako langileentzat eta bulegoetan dabiltzan funtzionarioentzat baino.

Ingurumen zergak

Kontuan izan behar da, gainera, beste neurri batzuk ez bezala, ingurumenari lotutakoak oso ikusgarriak direla zergadunentzat; nolabait ukigarriagoak dira. Hala, ingurumen zergak, bere horretan, erregresiboak izan daitezke herritar ahulenentzat; edo, helbururik zintzoenekoak eta bidezkoenak izanda ere, zigor bidegabe gisa ulertuak izan. Eta bidegabeak diren edo bidegabetzat ulertutako ingurumen politikek erantzuna pizten badute, oztopo izugarria izan daiteke deskarbonizazioaren kontrako borrokarako.

Ez da ikusmen berezirik behar ingurumen zerga batek eragindako erregai garestiagoek —garraio eta berokuntza karuagoek— gizartean piztu dezaketen erantzunaz jabetzeko. Eta ez da oso atzera egin behar denboran horren adibideak ikusteko. Jaka Horiak hor daude; Txilen, berriz, Santiagoko metroa garestitzea izan da protesta oldea eragin duen txinparta; eta Irango azken protesten iturburuan erregaien garestitzea dago.

Halako haserre gero eta gehiago ikusteko aukera ez da gutxiestekoa. Joan den azaroaren amaieran, eraikuntzako garraiolariek protestak egin zituzten Frantzian, Gobernuak %10eko hobaria kendu nahi diolako errepidez kanpoko gasolioari. «Ez gaude trantsizio ekologikoaren kontra. Baina, guztientzat da, edo inorentzat ez!», zioten protesta egileek, Bretainian.

Erregaiek jasotzen dituzten subsidioak eta zerga hobariak kentzeak ere trantsizioaren kontrako erantzuna piztu dezakete, eta hori ondo asko dakite gobernuek. Joan den maiatzean, Antonio Guterres Nazio Batuen Erakundeko presidenteak gordin azaldu zuen subsidioen arazoa: «Zergadunen dirua —gure dirua— erabiltzen ari gara urakanak handitzeko, lehorteak hedatzeko, glaziarrak urtzeko, koralak zuritzeko. Hitz batean, mundua hondatzeko». Nazioarteko Energia Agentziaren arabera, 2017. urtean munduan 279.000 milioi dolar joan ziren erregai fosilen kontsumorako subsidioetara.

Dirua itzultzea

Baina nola eragotzi edo mugatu balizko subsidioen desagerpenaren eta ingurumen zergen erregresibotasuna? Hainbat proposamen egin dira azkenaldian horren inguruan. AEBetan Climate Leadership Councilek babes handia lortu du bere ideiarentzat —besteak beste, zenbait energia konpainia handienena, 27 Nobel saridunena eta WWFrena—. Think tank horrek proposatu du karbono isuriak zergapetzea, eta zerga horien bidez bildutako guztia itzultzea herritarrei. Haien kalkuluen arabera, karbono isurien tona 40 euroan zergapetuta bildutakoarekin, familia estatubatuarren %70ek 2.000 dolar gehiago lituzkete urtean, eta, neurria 2021ean abiatuz gero, 2025. urterako berotegi gasen isuriak %32 murriztuko lirateke AEBetan, Parisko Hitzarmena aise betez.

NDF Nazioarteko Diru Funtsak urrian esan zuen munduak karbono dioxidoaren zergapetze masiboa behar duela klima aldaketaren kontra egiteko. NDFren kalkuluen arabera, CO2 tonak 75 dolarreko (68 euro) balioa hartu beharko luke, berotze globala bi gradura mugatu nahi bada. Kopuru horrekin, AEBetan isuriak %30 murriztuko lirateke, baina argindarra %53 eta gasolina %20 garestitzearen kontura. Funtsak gaineratu zuen AEBetako BPGaren %1 bilduko litzatekeela dirutan, eta kopuru hori zuzenean herritarrengana itzuli beharko litzatekeela, «politika fiskal progresiboekin».

Europaren aukerak

Europako Batasunean, antzeko proposamen bat daukan herritarren ekinaldi bat dago, zeina sina daitekeen citizensclimateinitiative.eu helbidean. Maiatzean aurkeztu zuten, eta, urtebetean milioi bat sinadura lortuz gero, EBk aintzat hartu eta aztertu egin beharko luke. Pixkanaka handituz joango litzatekeen erregai fosilen gaineko zerga bat proposatzen dute, emisioak garestitzeko xedez, eta bildutako dirua hilero itzultzea herritarrei. Dibidendu horrekin, proposamen aurkezleen arabera, zerga sistema neutro mantenduko litzateke, zerga presio orokorra ez litzateke handituko, eta bide emango luke gizartearen zatirik ahulena babesteko. Horrekin, klima larrialdiaren kontrako borrokak sostengu publikoa izango luke.

Aukera hori Espainian ezartzeak izango lukeen eragina aztertu berri du ikerketa batek, zeinak tartean dituen BC3 Basque Climate Research zentroko bi ikertzaile —Xaquin Garcia-Muros eta Mikel Egino—. Azterketaren arabera, Espainiaren kasuan, garraiorako erregaien zergapetzeak inpaktu handiagoa dauka erdiko errentetan eta errenta handietan, errenta txikiko herritarrek gehiago erabiltzen dutelako garraio publikoa. Erregai horien gaineko zerga berde bat, beraz, ez litzateke horren erregresiboa. Aldiz, berogailuetarako erregaiarekin eta argindarrarekin alderantzizkoa gertatzen da: errenta txikiko familien gastuaren zati handiagoa hartzen dute, eta hor zerga erregresiboagoa litzateke.

Bi ikertzaileen arabera, klima larrialdiaren kontrako borrokan, zerga berdeak beharrezkoak izango dira isuriak murrizteko, baina haiekin bildutako dirua nola erabiltzen den da gakoa, eta, diseinu egokiarekin, zerga erreforma berdea progresiboa eta inklusiboa izan daiteke. CO2 isuri tonari 40 euroko prezioa jarriko liokeen zerga erreforma batekin, ikerketaren arabera, urtean 7.300 milioi euro bilduko lirateke Espainian, eta, diru hori guztia itzulita, 400 euro lirateke familiako; gehiago edo gutxiago jasotzaileen errenta aintzat hartuko balitz.

Muga zergak?

Hala ere, zer gertatzen da karbono isuri garestiagoei eutsi behar dieten ekonomiak halako betebeharrik hartu ez duten herrialdeekin —haien industriekin eta enpresekin— lehiatu behar baldin badira? Ingurumen zergaren itzulera edo dibidendua aurreikusten duten proposamenek, bai AEBetako Climate Leadership Councilenak, baita Europakoak ere, beharrezkotzat jotzen dituzte ingurumen muga zergak, zeinak inportazioen karbono aztarna zamatuko bailuketen.

Europako Batzordea bera aztertzen ari da aukera hori, eta ausartu da Itun Berdearen proposamenean sartzera. Azken batean, beste herrialdeak euren isuriak murriztera bultzatzeko beste modu bat da, eta tresna bat Europak baldintza zorrotzagoak betetzen dituzten sektore propioak babesteko. Ingurumen dumping-a eragozteko bidea.

Gaia oso konplexua da, eta ez da erraza izango halako zerbait ezartzea. Hasteko, ondasun baten karbono aztarna kalkulatzea ez delako horren erraza, besteak beste, haren osagaiak hamar herrialde desberdinetan ekoitzi badira. Horrelako neurri batek nazioarteko merkataritzako arauak aldatzea ere eskatuko luke, eta egun indarrean dauden merkataritza akordioak berrikustea ere bai.

Funtsak

Herrialde barneko desberdintasun sozialez gain, bidezko trantsizio ekologiko baterako, herrialdeen arteko desparekotasunak ere aintzat hartu beharko dira; bestela, hortik ere oposizioa etor daiteke. Hori garbi ikusi da, adibidez, Europako Batasunean: ez dute lortu herrialde guztiek bat egitea 2050erako klima neutraltasunaren helburuan (zero isuri).

Ekainean, hiru herrialdek uko egin zioten xede horri: Hungariak, Txekiar Errepublikak eta Poloniak. Hungariak bere energiaren %15 sortzen du ikatzetik, eta herena nuklearretatik. Txekian, ikatzak betetzen du energia sorkuntzaren erdia, eta herrialdeak nuklearrekin egin nahi du trantsizioa. Poloniaren zenbakiak beltzagoak dira; ikatzetik dator hango energiaren %80, eta meatzaritzak sekulako garrantzia du eskualde batzuetan. Iturri berriztagarrietara egin beharreko jauzia itzelezkoa da herrialde horientzat.

Abenduan, klima neutraltasunaren helburua aho batez onartzeko beste saiakera bat egin zuen batasunak. Madrilen COP25 goi bilera zela, Europak aste berean Itun Berdea aurkeztu eta neutraltasuna helburutzat jarri nahi izan zuen, bere burua trantsizio ekologikoaren aitzindari gisa agertzeko.

Baina asmo guztiak ez ditu bete. Bi herrialderen oposizioa gainditu zuten Bruselan, Europar Kontseiluan; behin nuklearrentzat oniritzi bat lortuta, Hungariak eta Txekiak bedeinkazioa eman zioten klima neutraltasunaren helburuari. Baina Poloniak oraindik ezezkoari eutsi dio, nahiz eta Ursula Von der Leyenen Europako Batzordeak 100.000 milioi euroko Bidezko Trantsiziorako Funtsa iragarri herrialdearen baiezkoa lortzeko. Poloniak esan du diru horri buruz ziurtasun gehiago nahi dituela. Urtarril honetan funts horri buruzko xehetasun gehiago espero dira.

Funts Berdea

Munduko herrialderik behartsuenei trantsizio ekologikoan laguntzeko tresna nagusia izan behar zuen beste funts batek, Klimaren Funts Berdeak. NBEren barnean eratu zen, 2010. urtean, Cancunen (Mexiko) egin zen COP16 goi bileran, eta bere buruari helburu bat ezarri zion funtsak: 2020an urtero 100.000 milioi euro edukitzeko gai izatea, beharrezkoa zuten herrialdeei laguntzeko klima aldaketari aurre egiten.

Baina funts horretara ekarpena egin behar zuten herrialde aberatsek eta kutsatzaileek ez dute bete hitzemandakoa. 2020. urtea iritsi da, eta Funtsak 28 herrialde emaileren 9.700 milioi dauzka hitzartuta soilik. Funts Berdeari bereziki min egin dio Donald Trumpek, hura AEBetarako presidentetzara iritsi aurretik herrialdeak 3.000 milioi dolarreko ekarpena baitzuen aurreikusia, eta guztia ezerezean gelditu da.

Madrilgo COP25 goi bileraren inguruan, zenbait herrialdek euren ekarpenak handitzeko asmoa agertu dute, baina Funts Berdea urrun dago bere finantzaketa helburuetatik, eta herrialde txiroenek ez dirudi hortik laguntza handirik lortuko dutenik.

Beste funts bat ere hizpide izan zen Madrilen, eta horrekin ere aurrerabide gutxi izan da. Klima aldaketaren eraginei aurre egiteko, 2013an Galera eta Kalteentzako Varsoviako Nazioarteko Mekanismoa sortu zen (COP19), Uharte Herrialde Txikien Aliantzaren eta Gutxien Garatutako Herrialde Taldearen eskariz. Berotze globala zuzenean nozitzen hasiak ziren herrialdeek laguntza nahi zuten klimaren aldaketaren ondoriozko hondamendietarako prestatu eta haietatik errekuperatzeko baliabideak izateko.

Mekanismoak nolabaiteko aseguru sistema bat izan behar zuen, baina Parisen jada ezarri zen akordioko herrialdeei ezin zitzaiela inolako konpentsaziorik eskatu arrazoi horiengatik. Madrilen, gainera, AEBek ziurtatu nahi izan dute Parisko Hitzarmenetik kanpoko herrialdeak ere konpentsazio eskaeretatik libre geldituko direla. Izan ere, Trumpen erabakiz, AEBak itunetik kanpo geldituko dira urte honetako azaroan. Dena den, arrisku handiena duten —eta maiz gutxien kutsatzen duten— herrialdeen atsekaberako, Madrilen ezer gutxi aurreratu da Varsoviako Mekanismoan. Eta, bitartean, horretarako dirurik ere ez dago.

Eskubideen merkatua

Abenduko COP25 goi bilera, oro har, etsigarria izan zen bidezko trantsizioaren defendatzaileentzat. Karbono dioxidoari prezioa ezartzeko beste modu nagusia hitzartu behar zen Madrilen: isurketa eskubideena. Gobernuz kanpoko erakunde ugari daude eskubide merkatuen tresnaren kontra, haien ustez, azkenean herrialde behartsuenen eta haien baliabide naturalen kalterako direlako.

Baina merkatuen aldekoak ere ez dira ados jarri oraingoan. Herrialde batzuek —Brasil, Txina…— arau malguagoak nahi zituzten merkatu horietarako, edo Pariskoaren aurreko akordioetan hitzartutako eskubideak oraindik erabilgarri izatea. Europak eta beste zenbait herrialdek nahiago izan dute emisio eskubideetan adostasun globalik ez izatea, kontabilitate bikoitzari eta beste iruzur batzuei bide emango liekeen akordio bat baino.

Azkenean, lan hori ere azarora, Glasgowko goi bilerara, atzeratu dute. Hori bai, klima larrialdiaren eragin eta ondorioak gero eta atzemangarriagoak direla, gero eta argiago dago tarte gutxi gelditzen dela atzerapen gehiagorako. Berandu baino lehen, berotze globala mugatu behar duen trantsizio ekologikoa abiatzeko garaia da, eta, atzera bueltarik gabekoa izan dadin, bide horrek bidezkoa beharko du izan.